TPCN là sản phẩm thực phẩm hỗ trợ các chức năng trong cơ thể, có tác dụng hoặc không có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm nguy cơ và tác hại của bệnh tật. TPCN bao gồm: Thực phẩm bổ sung, thực phẩm chế biến từ dược thảo và thực phẩm sử dụng đặc biệt (thực phẩm dùng cho phụ nữ có thai, thực phẩm dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, thực phẩm dùng cho người già, thực phẩm dùng cho mục đích sức khỏe đặc biệt, thực phẩm dùng cho mục đích y học đặc biệt).
TPCN mới phát triển ở Việt Nam khoảng 10 năm trở lại đây nhưng đã có sự tăng trưởng nhanh chóng. Theo TS Trần Quang Trung, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế: Ở Việt Nam, tính tới thời điểm này có khoảng 10.000 sản phẩm trong đó nhập khẩu chiếm 40%. Từ 2009 – 2012 có tới 1781 doanh nghiệp tham gia sản xuất – kinh doanh TPCN.
Theo PGS. TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội TPCN Việt Nam, TPCN có những đặc điểm sau: là sự giao thoa giữa thực phẩm và thuốc, giống thực phẩm về bản chất nhưng khác về hình thức, giống thuốc về hình thức nhưng khác về bản chất. Sản xuất chế biến theo công thức bổ sung các thành phần mới hoặc làm tăng hơn các thành phần thông thường với các dạng sản phẩm: viên (nén, nang….), bột, nước, cao, trà…; Có thể loại bỏ các chất bất lợi và bổ sung các chất có lợi, có tác dụng tăng cường sức khỏe, dự phòng và giảm thiểu nguy cơ gây bệnh đối với những bằng chứng lâm sàng và tài liệu khoa học chứng minh; có tác dụng tới một hay nhiều chức năng của cơ thể; lợi ích với sức khỏe nhiều hơn lợi ích dinh dưỡng cơ bản; có nguồn gốc tự nhiên (thực vật, động vật, khoáng vật); tác dụng lan tỏa, hiệu quả lan tỏa, ít tai biến và tác dụng phụ; được đánh giá đầy đủ về tính chất lượng, tính an toàn và tính hiệu quả; ghi nhãn sản phẩm theo quy định ghi nhãn TPCN; là một phần của sự liên tục cung cấp các sản phẩm cho sự tiêu thụ của con người nhằm duy trì sự sống, tăng cường sức khỏe và giảm gánh nặng bệnh tật.
Hiện nay ở Việt Nam, nhiều bé khi đi khám những bệnh thông thường như viêm họng, cảm cúm cũng được bác sĩ kê thêm nhiều loại TPCN mà các ông bố bà mẹ thường hiểu nôm na là “thuốc bổ”. Các bà mẹ cũng chia sẻ với nhau về những loại si rô, viên nang được giới thiệu là có công dụng bổ sung vitamin, khoáng chất vi lượng giúp cân bằng dinh dưỡng trong cơ thể bé. Một số loại khác có tác dụng tăng cường sức đề kháng, giúp trẻ khỏe mạnh hơn, chống lại các yếu tố có hại cho sức khỏe. Trên thị trường hiện cũng có bán những loại TPCN với công dụng kích thích ăn ngon, ngủ ngon, hỗ trợ tiêu hóa… Trên các phương tiện thông tin đại chúng cũng liên tục quảng cáo giới thiệu các loại thực phẩm bổ sung dinh dưỡng giúp bé ăn ngon, khỏe mạnh, cao lớn… với đủ các hình thức sản phẩm như kẹo, cốm, bánh, si rô…
Dùng thế nào là đúng cách?
Nếu đưa ra câu hỏi, “có nên cho bé sử dụng TPCN?” thì câu trả lời được nhiều người lựa chọn sẽ là “có”. Đúng thế, bởi TPCN từ hàng trăm năm nay đã được phát triển và tin dùng ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới và đã được khẳng định tác dụng có lợi đối với sức khỏe của con người. Trẻ em là lứa tuổi cần nhiều dinh dưỡng để tăng trưởng thể chất và trí tuệ nên việc bổ sung dinh dưỡng hỗ trợ lại càng cần thiết hơn. Thế nhưng cần hiểu đúng và dùng đúng, nếu hiểu sai và cách sử dụng không đúng thì hại có thể nhiều hơn lợi. Trong mọi trường hợp, các bậc cha mẹ cần tuân thủ nguyên tắc dinh dưỡng hợp lý và đa dạng, phong phú nhiều loại thực phẩm sẽ mang lại nhiều chất dinh dưỡng hơn.
Một số cha mẹ thấy con mình biếng ăn, ngủ kém, chậm lớn hơn so với các bạn cùng lứa tuổi nên tìm tới TPCN như một cứu cánh. Nhiều người sử dụng sản phẩm kích thích ăn thấy hiệu quả nhưng cũng có trường hợp thì cứ ngưng sử dụng là con lại biếng ăn, dẫn tới phụ thuộc vào sản phẩm hỗ trợ. Có một số bà mẹ lại hiểu lầm về công dụng của TPCN, nghĩ là thực phẩm bổ sung có khả năng thay thế cho bữa ăn thông thường, và cứ cho con ăn thường xuyên. Hậu quả là bé càng biếng ăn nhiều hơn và kèm theo sụt cân vì TPCN không có đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho cơ thể. Điều quan trọng nhất là các bậc phụ huynh cần hiểu rõ về thực phẩm chức năng để sử dụng một cách hợp lý, hiệu quả nhất đối với sức khỏe của con cái mình.
TPCN không phải là thuốc nên không thể dùng thay thế thuốc, nó cũng không phải là thực phẩm bình thường nên không thể sử dụng để thay thế bữa ăn thông thường. Các bạn cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa TPCN với thuốc và với thực phẩm để thấy rằng TPCN bổ sung dưỡng chất không thể thay thế hoàn toàn cho các thực phẩm tự nhiên trong bữa ăn hằng ngày.
Cái gì cũng vậy, dùng nhiều quá, lạm dụng đều không tốt. Đã là TPCN tức là có tác dụng bổ sung dinh dưỡng thì có nghĩa nó chỉ có tác dụng hỗ trợ thêm cho chế độ dinh dưỡng hàng ngày của con người nếu bữa chính hàng ngày không cung cấp đủ dinh dưỡng về lượng và chất cho cơ thể bé. Vì vậy, tốt nhất bạn hãy coi các loại TPCN này như một bữa ăn phụ trong khẩu phần ăn của bé, bổ sung vào sau cửa chính hoặc ăn xen kẽ giữa các bữa ăn chính của bé như tầm giữa giờ sáng – 9h, giữa giờ chiều – 15h hoặc bữa ăn khuya trước khi đi ngủ.
