Chú em của ”Ngứa”

Nếu “buồn” là tiếng Bắc thì tiếng Trung là “nôn” và tiếng Nam là “nhột”. Thôi thì để tránh hiểu lầm, tạm gọi theo tiếng Nam vậy.
 
Nhột – cảm giác có điều kiện
 
Đã “làm quen” với “Ngứa”, tội gì không so sánh diện mạo 2 anh em để dễ nhận biết.

Khác với ông anh “Ngứa” khá phức tạp, “Nhột” đơn giản hơn nhiều. “Ngứa” có biết bao nhiêu nguyên nhân, “Nhột” chỉ có một. “Ngứa” xảy ra trên toàn thân, “Nhột” chỉ xuất hiện ở những vị trí nhất định của cơ thể. “Ngứa” (và kèm theo gãi) có thể gây xây xát, nhiễm trùng. “Nhột” vô hại.

Theo nhà bác học Charles Darwin, “nhột” phản ánh “Lịch sử tiến hóa của nhân loại”. Khi vượn biến thành người, da dẻ trở nên nhẵn nhụi. Con người yếu đuối hơn. Nhiều vũ khí tự vệ mất đi nên giác quan phải tinh tế hơn để tồn tại. Thời đó, côn trùng (nhện độc, sâu bọ… ) có thể đốt, cắn, châm chích nên chúng là một trong những loại kẻ thù nguy hiểm.

Da buộc phải cảnh giác, thông qua độ nhạy cảm nhất định. Đó là cảm giác buồn buồn, nhồn nhột mỗi khi có chú côn trùng đáng sợ nào đó bò lên. Cảm giác ấy là tín hiệu báo lên não, não gửi thông điệp cho cơ thể: kẻ thù bắt đầu đe dọa hoặc đã thâm nhập, cần đối phó ngay – lập tức hất chúng đi. 

“Nhột” khác với “ngứa” hoặc “đau”, là trường hợp tác nhân gây hại mới đe dọa chứ chưa hoành hành.

Muốn làm được nhiệm vụ cảnh báo, trên da có những thụ quan (receptor), đầu mút của hệ thần kinh để cảm nhận sự tiếp xúc nào đó lên thân thể. Nếu “ngứa” xuất hiện trên toàn thân, bất cứ đâu, thì “nhột” có chọn lọc. Những vùng da phơi ra ngoài, dày hơn, chai lỳ hơn như lưng, cẳng chân, cẳng tay, mặt… có sự nhạy cảm kém hơn. Những nơi đó ít nhột, ít buồn.

Còn những vị trí không phải “chường mặt” ra ngoài như nách, sườn, bụng, vùng quanh rốn, lỗ mũi, lỗ tai… cảm giác “nhột” sẽ rất nhạy. Vả lại, chúng cũng là những “tuyến phòng thủ” ở sâu, buộc cơ thể phải phản ứng kịp thời, khiến mức độ cảm nhận “nhột” tăng lên rõ rệt.

Có người còn phân chia “thang nhột” theo vị trí. Nơi “nhột” nhiều nhất là lỗ tai, lỗ mũi, rồi dưới khoeo, hông, nách, cổ, sườn, gan bàn chân… nhưng có lẽ cũng tùy người.
 
Nói cách khác, phản ứng “nhột” là bản năng sinh lý của một cơ thể khỏe mạnh, giúp cơ thể cảnh giác, tự vệ chống lại những tác hại từ ngoài vào. Một con sâu bé tí teo chui vào tai mà bạn không “nhột” thì nguy hiểm quá đi chứ, phải không? 

 
Các nhà phản xạ học cho rằng, “nhột” với “đau” là cùng loại cảm giác, cùng cơ chế chỉ khác nhau về mức độ mà thôi. Ai nhạy cảm với sự “đau” thì cũng là những người rất dễ “nhột”, nói theo kiểu dân gian họ là những người “có máu buồn”. Cảm giác “nhột” là bẩm sinh, vì từ 21 ngày tuổi, đứa trẻ đã biết “nhột” bằng cách ngọ nguậy khi ta sờ mó vào vùng nhạy cảm của chúng rồi.

Trong khi “ngứa” đủ loại nguyên nhân, thì nguyên nhân gây nhột chỉ là… “cù”, tiếng miền Nam là “thọc lét”. Đó là dùng ngón tay ngoáy mạnh vào những vùng nhạy cảm vừa kể trên. Có thể coi cù là kết hợp giữa 2 kiểu kích thích: sự tiếp xúc bình thường và sự gây đau làm cảm giác “nhột” lập tức nảy sinh.

Cù – Nhột – Cười
 
Cảm giác “nhột” được thể hiện bằng tiếng cười sằng sặc, cười khanh khách liên tiếp, gần như không thể kìm lại được. Giữa 2 hiện tượng này có gì liên quan?
 

Nhà sinh lý học định nghĩa “Cười là một loại phản xạ, gây ra do sự co thắt cơ, có nhịp điệu, bật ra âm thanh và (trong trường hợp bị cù) không tự nguyện”. Cười được một trung khu thần kinh trên não điều khiển.

Những thông tin về “nhột” truyền lên não, cường độ nhẹ thì không sao, nhưng mạnh lên đến một mức độ nào đó thì gây ra tiếng cười như một phản xạ đáp ứng. Nhà bác học Darwin đã nhận xét: chính những chú tinh tinh – loài khỉ gần người hơn cả – khi chơi đùa, vật nhau, cù vào nách nhau cũng phát ra tiếng cười khúc khích. Vậy là “nhột” và “cười” gắn liền với nhau như hình với bóng.

Khác với tinh tinh, khi bị cù, chú cún con biết “nhột” nhưng không biết cười. Bạn cứ thử cù vào bụng chú mà xem. Rõ ràng chú bị “nhột” và phản ứng bằng cách đưa chân sau lên gãi liên tục vào sườn. Đó là động tác mà xưa kia tổ tiên chú thể hiện khi bị bọ chó, rận, rệp đốt. Hiện tượng ấy nói lên gì, nếu chẳng phải cảm giác “nhột” mang tính di truyền?
 
Cù không cười
 
Tuy nhiên, não có 2 cơ chế khác nhau đối với 2 loại cù là người khác cù và tự mình cù. Điều này đã được Darwin lý giải từ 2 thế kỷ trước. Ông cho rằng: cù chỉ gây cười khi bất ngờ, không biết trước điểm sẽ bị kích thích. Nếu có sự chuẩn bị trước, nghĩa là não đã biết (thậm chí là chỉ huy việc cù ở đâu, vào lúc nào) thì làm gì còn chuyện bất ngờ nữa. Lúc đó, cù là hoàn toàn không tác dụng.

Chính vì vậy, trong 2 trường hợp: bạn bị người khác cù và tự cù, thì dù tại cùng một vị trí trên cơ thể, cùng một “cường độ cù”, nghĩa là đầu mút thần kinh có cùng một sự cảm nhận, thông tin từ vị trí của cù chuyển lên não giống hệt nhau (điều này được xác nhận khi chụp ảnh cộng hưởng từ vùng não này) thế nhưng “cách xử lý” của não lại khác hẳn nhau.

 Trường hợp đầu, não ra lệnh trung khu cười phát ra những tiếng khanh khách không kiềm chế. Trường hợp sau, não không chuyển xuống vùng bị cù một lệnh nào. Có thể hình dung nó sẽ “trấn an” kẻ truyền tin, đại ý: “Tao biết rồi, giả vờ đấy. Chẳng có gì đâu!”

Thế nên, trên một tờ báo nọ, khi gặp một vở hài kịch quá nhạt, không đủ sức gây cười, nhà phê bình cay độc: “Xem vở đó, có họa vừa xem vừa “thọc lét vào mạng sườn” thì người ta mới cười”. Ông ta tưởng là một câu châm biếm thông minh hóa ra nó tố cáo ông không hề có thực tế: tự thọc lét thì còn khuya mới có thể cười!
 
Để kiểm tra lại giả thuyết Darwin, nữ tiến sĩ Sarah-Jayne Blakemore làm thí nghiệm, dùng một cánh tay robot và chính bà điều khiển bằng cách bấm remote để nó cù mình thì bà vẫn “nhột” như thường. Lúc này, não của bà cũng bị lừa!

Lại nữa, những người bị tâm thần hoang tưởng, luôn bị ảo giác, không phân biệt đâu là thật, đâu là giả cũng cười sằng sặc khi mình tự cù mình.

Cười liên quan đến cù còn lý do là nó có thể tăng cường sự giao tiếp. Bà mẹ cù ki đứa con là để nghe nó cười cho vui cửa vui nhà. Đứa bé cười (một cách không tự giác) là để đáp ứng cử chỉ thể hiện sự âu yếm, trìu mến của mẹ. Những bạn trẻ yêu nhau thỉnh thoảng cũng “thọc lét” nhau để thể hiện tình cảm, phải vậy không? 
 
Người “sợ nhột” có những tính cách gì?

Nhiều người “sợ nhột” đến mức không cần đụng đến người, chỉ ngoáy ngoáy 2 ngón tay trỏ cũng đủ rúm người lại rồi.

“Sợ nhột” thể hiện ở chỗ đại đa số người không thích bị cù. “Sợ nhột” chẳng có gì là xấu, ngược lại nó chứng tỏ bạn có một hệ thần kinh nhạy cảm. Những người thần kinh suy nhược, trầm cảm… rất ít “sợ nhột”. Bình thường, khi bạn “sợ nhột” có nghĩa là bạn đang ở trạng thái tâm lý thoải mái, còn tự nhiên bạn không “sợ nhột” nữa, đồng nghĩa với thần kinh bạn đang “có vấn đề”.

Các nhà tâm lý khẳng định, “sợ nhột” nói lên một tính cách của con người. Những người “dễ nhột” thường là người yêu say đắm hơn, nồng nàn hơn, chủ động hơn và trong đời sống lứa đôi cũng mạnh mẽ hơn so với những người “ít nhột”. Cũng có thể nói người không biết “nhột” là gì thường là người lạnh lùng, vô cảm, lười biếng trong chuyện yêu đương.

Một điều tra tâm lý khác còn kết luận, những người “dễ nhột”, “sợ nhột” thường quan tâm đến người khác hơn, dịu dàng hơn (nhất là nữ) những người dửng dưng với sự “nhột”.

“Nhột” còn liên quan đến tâm trạng. Lúc vui dễ “nhột” hơn lúc buồn. Khi đang xem một tiết mục hài, xung quanh đầy ắp tiếng cười, thì chỉ khẽ cù cũng làm bạn cười lăn cười lộn. Ngược lại, nói dại nếu phải đứng trước họng súng, như một tay tử tù chẳng hạn, con sâu có chui vào lỗ tai, con muỗi có bay vào lỗ mũi, y cũng chẳng có lấy một giọt “máu buồn”.