Bạn đã từng thử món bánh tráng đã nướng sau đó đem nhúng vào nước cho mềm rồi chấm nước mắm chưa? Hay là bạn đã từng thử ăn bánh xèo với nước mắm đặc quánh bao gồm ớt tỏi được giã nhuyễn, có vắt thêm miếng chanh, thay vì chấm với nước mắm ngọt tám phần là nước chưa? Nếu bạn thử rồi thì món dưới đây sẽ không làm bạn bất ngờ. Hoặc nếu bạn không coi hai món trên là kì dị thì món dưới đây cũng sẽ không làm bạn bất ngờ. Đó là món xu xoa.
Cũng tùy vùng, có nơi gọi là xu xoa, có nơi biến âm gọi là rau xoa cho gọn. Xu xoa nấu ra giống hệt như rau câu nhưng khác ở chỗ là nó thơm lừng mùi biển. Rau câu lúc nấu phải có đường, sau đó có thể thêm vào một số nguyên liệu tùy thích khác như sữa, nước cốt dừa, cà phê. Còn xu xoa thì khi nấu không cần đường, không bỏ gì thêm cả, chỉ một màu trắng đục duy nhất. Mọi người có thể sẽ hơi “hụt hẫng” với món này, tuy nhiên, ăn thử sẽ đổi ý.
Cách ăn xu xoa hơi cầu kỳ một tí, rau được nấu xong, chờ cho đông cứng lại, cắt nhỏ ra từng miếng bỏ vào ly rồi rải thêm nước đường lên. Khi nấu phải bỏ thêm chanh thì xu xoa mới đông cứng được. Nước đường được nấu từ đường đen, hay gọi là đường chén. Đường đen cho thêm một ít nước, giã nhuyễn gừng bỏ vào, đun sôi lên thì sẽ ra được nước đường ăn chung với xu xoa, cộng thêm một ít đá, thì bạn sẽ có một ly xu xoa tuyệt vời, được lấy từ tinh túy của biển. Nếu không có đường đen, thay thế bằng đường vàng cũng được.
Nếu bạn là người sành ăn, hoặc có khứu giác nhạy, khi ăn sẽ có thể nhận ra loại xu xoa nào được lấy từ biển, loại nào được lấy từ vùng nước lợ, cả hai đều nấu được, nhưng có mùi khác nhau. Cá nhân mình thì thích ăn xu xoa ở biển hơn, nó có mùi thơm nồng của biển, nên rất thích.
Xu xoa ở biển được mọc trên đá, màu đen, phải dùng dụng cụ đặc biệt chuyên dụng thì mới cào nó ra khỏi đá được, chỉ có thể hái chúng vào đầu tháng và giữa tháng âm lịch, vì khi đó thủy triều cạn vào ban ngày, đá nổi lên trên thì mình mới đi hái được.
Xu xoa hái về được sơ chế liên tục gần nửa tháng mới có thể đem nấu, phải liên tục ngâm, phơi sương, phơi khô, bỏ vào cối dùng chày giã cho nát đá, rồi lại tiếp tục quay vòng lại cho đến khi nào cọng rau có màu trắng mới được. Xu xoa được bày bán nhiều ở Quảng Nam và Quảng Ngãi vào mùa hè. Nó là món ăn đặc biệt đối với nhiều bạn ở xứ Quảng, trời nóng mà có ly xu xoa ăn thì đúng điệu nhất.
Nếu có dịp về Quảng Ngãi hay các vùng ven biển có nhiều ghềnh đá ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, nhất là ở Lý Sơn, bạn có thể hỏi thăm nhà dân để mua xu xoa đã được làm sạch. Bởi vì… cọng xu xoa không được bán ngoài chợ đâu, ngoài chợ chỉ có xu xoa nấu rồi. Mỗi lần nấu chỉ cần khoảng 2 lạng là đủ cho cả nhà ăn.
Bài: Xanh Thẫm
Ảnh: Xuân Diệp
