Ngày càng nhiều những vụ tai tiếng của các ngôi sao, biểu tượng bị báo chí và dư luận phanh phui, khiến các cây viết tin rằng chúng ta đang ở thời kỳ đỉnh cao của phong trào “bài trừ văn hoá”. Michael Jackson và Big Bang là những trường hợp mới nhất.
“Nếu bạn lớn lên từ những năm thập niên 70, 80 hay 90, âm nhạc của anh ấy sẽ luôn nằm trong tâm trí bạn. Rồi khi bạn lần đầu tiên nghe ‘Don’t Stop ‘Til You Get Enough’ và nhận ra rằng Michael Jackson nhỏ bé ngày nào giờ đã lớn. Cho đến khoảnh khắc cả sàn nhảy trong đó có bạn được thổi bùng bởi giai điệu của ‘Billie Jean’. Hay có những lúc bạn muốn ở một mình, và ca khúc ‘Man in the Mirror’ vang lên khiến bạn thôi thúc muốn trở thành một con người tốt hơn”, cây viết Brandon Girggs của CNN cảm thán trước bộ phim tài liệu “Leaving Neverland“, nói về những cáo buộc xâm hại tình dục của ông hoàng nhạc pop Michael Jackson.
Sự kiện này được ví như quân bài domino cuối cùng, được tác động bởi hàng loạt vụ bê bối bị phanh phui của những ngôi sao nổi tiếng trước đó như Bill Cosby, Kevin Spacey, Mario Batali,… Cách nước Mỹ khoảng 13 giờ bay, công luận Hàn Quốc cũng đang trong một cơn bão tai tiếng khổng lồ khi Seungri, thành viên nhỏ tuổi nhất của ban nhạc huyền thoại Big Bang phải nói lời chia tay sự nghiệp vì những bê bối liên quan đến việc kinh doanh trái pháp luật và môi giới mại dâm.
Từ Michael Jackson đến Big Bang là khoảng cách khá xa cả về địa lý, thành công thương mại cho đến sức ảnh hưởng đối với văn hoá đại chúng, nhưng cả 2 giờ đây đều gặp nhau tại điểm giao chung – chính là nơi mà đám đông hâm mộ có thể tiến lại đủ gần để thấy được những vết xước dưới chân bức tượng vàng.
Những ca khúc kinh điển của họ vẫn còn đó, nhưng câu hỏi đặt ra là: “Liệu việc thưởng thức chúng có còn mang đến cho chúng ta cảm giác tích cực như trước kia”?
“Một phần trong chúng tôi như chết đi”
Âm nhạc từ lâu đã đóng vai trò như chậu “tưởng ký” trong đời sống văn hoá. Người nghe chỉ cần soi mình vào đó, để những giai điệu dẫn dắt họ quay về thế giới cảm xúc sống động. Nhưng đôi khi, thế giới ấy lại không hiện ra theo cách mà chúng ta mong đợi bởi những ảnh hưởng đến từ hiện tại – tội ác của nghệ sĩ.
“Cả thanh xuân của tôi lớn lên với suy nghĩ rằng Michael Jackson siêu thực tới mức không thuộc về thế giới này. Sau khi nghe tin anh ấy vừa qua đời từ chiếc radio phát trong xe hơi, tôi đã khóc suốt trên đường về nhà”, Haley Winter nhớ lại. Cô chỉ là một trong hàng triệu khán giả hâm mộ không tin những gì mà bộ phim tài liệu “Leaving Neverland” dài 4 tiếng được chiếu trên HBO đề cập. Bộ phim xoay quanh hai nhân vật James Safechuck và Wade Robson – vốn là những vũ công nhí vào thời điểm gặp mặt Michael Jackson. Họ thuật lại chi tiết việc mình bị ông hoàng nhạc pop xâm hại từ khi chỉ là những cậu bé 7 – 8 tuổi, và kéo dài tới khi họ 14 – 15 tuổi mới chấm dứt. Lúc này Michael Jackson bắt đầu chuyển hướng sang những cậu bé khác.
Đối với các nạn nhân lạm dụng tình dục hay những người đã xem bộ phim, việc nghe được “Beat It” trên đài phát thanh vào năm 2019 có thể giống như việc tình cờ bắt gặp một bản phát lại của “The Cosby Show” – bộ phim truyền hình giúp nam diễn viên kỳ cựu Bill Cosby trở thành “ông bố của nước Mỹ”. Nhưng mới năm ngoái, ông đã phải khăn gói vào tù thụ bản án 10 năm tù giam vì tội tấn công tình dục nhiều phụ nữ.
Còn với Seungri, trong bài đăng lên tài khoản Instagram cá nhân, nam ca sĩ thừa nhận: “Những vấn đề mà tôi gây ra là quá lớn và đã tạo nên quá nhiều xáo trộn cho xã hội”, đồng thời giải thích anh từ bỏ để “để bảo vệ danh dự của Big Bang”. Khắp nơi trên mạng xã hội, cộng đồng V.I.P hùng mạnh ngày nào giờ chỉ biết im lặng trước sự thật quá phũ phàng.
Và rồi, từng người lại trở về tài khoản cá nhân của họ. Thứ mà họ không dám nói lên trước đám đông vì sợ phản đối, giờ đây chỉ xuất hiện trên trang cá nhân. Đó là những dòng khóc thương cho một ban nhạc đình đám, tượng đài của K-Pop, niềm kiêu hãnh trong tim họ suốt 13 năm qua. Đó là những lời oán trách vì hôm nay lẽ ra là ngày vui nhất, khi Park Bom và Dara – hai thành viên 2NE1 vốn được mệnh danh là nhóm nhạc em gái của Big Bang ra mắt teaser mới, nhưng đã bị vùi lấp trong cơn bão thị phi của Seungri.
Và trên hết, đó còn là giấc mơ dang dở về một ngày được thấy các thành viên đông đủ trở lại, cùng họ hát vang ca khúc “Haru Haru”. Đối với họ, ai đúng ai sai chẳng quan trọng nữa, chỉ còn lại một cảm giác đau đớn khi một phần tuổi trẻ sụp đổ phũ phàng. Giờ đây, tất cả đều phải đưa ra những lựa chọn không hề dễ dàng: ủng hộ Seungri và luôn xem anh là một phần của Big Bang, hay chấp nhận phiên bản Big Bang với 4 thành viên?
Kỷ nguyên của “bài trừ văn hoá”
Chúng ta đang sống trong một thời đại mà nhiều nghệ sĩ đã bị huỷ hoại bởi những hành vi sai trái của họ, đa phần bắt nguồn từ phong trào #MeToo. Việc thi hành một bản án lên kẻ phạm tội hay người bị cáo buộc có xu hướng diễn ra nhanh chóng và dữ dội hơn bao giờ hết. Hiện tượng “bài trừ văn hóa” (từ gốc: cancel culture) là khi một ngôi sao nào đó nói hoặc thực hiện hành vi gây tranh cãi, dẫn đến việc những bộ phim họ đóng bị tẩy chay, tour lưu diễn bị ế ẩm, sách phát hành bị ngừng xuất bản. Chúng là những đòn trừng phạt mang tính phong trào, một nỗ lực bắt những kẻ khiến khán giả thất vọng phải cúi đầu chịu tội.
Khi những ai quan tâm tới bộ phim “Leaving Neverland” lật giở tài liệu quá khứ của Michael Jackson, họ mới bàng hoàng phát hiện ra ông từng bị tố cáo xâm hại từ năm 1992, bởi một cậu bé 12 tuổi. Phía Jackson về sau đã trả cho gia đình cậu bé hơn 20 triệu USD để rút đơn kiện. Tới năm 2005, chỉ 4 năm trước khi qua đời, ông hoàng nhạc Pop lại đối mặt với lời cáo buộc mới cùng tội danh. Hiện đã có nhiều hãng phát thanh ở Mỹ tuyên bố ngừng phát các bài hát của Michael Jackson, đẩy nam danh ca vào tình thế phải chịu vết nhơ suốt đời vì không thể tự mình bảo vệ thanh danh. CNN gọi trường hợp của ông là ví dụ mới nhất cho việc “bài trừ văn hoá”.
Cần phải hiểu rằng, “bài trừ văn hoá” là cấp độ lớn hơn nhiều so với tẩy chay, phản đối hay chỉ trích. Gần đây nó mới được nghiên cứu và phân tích ở góc độ học thuật. Năm 2018, cây viết Jonah Engel Bromwich của New York Time đã thực hiện bài viết với tựa đề “Ai cũng có thể bị bài trừ”, từ những biểu tượng văn hoá đại chúng đến những ngôi sao như Bill Gates, Gwen Stefani, Erykah Badu, Cristiano Ronald Do, Taylor Swift, hay Kanye West.
Được bắt nguồn từ những phong trào đấu tranh cho cộng đồng người da đen trên Twitter dưới dạng hashtag, “bài trừ văn hoá” dần tạo nên sức ảnh hưởng lan rộng, và cộng hưởng thành thứ quyền lực tối thượng trong thời đại 4.0. Tại châu Á, khái niệm này cũng được nhận diện thông qua vụ bê bối tình dục của Seungri, cùng nhiều thành viên của những nhóm nhạc nổi tiếng khác bị tung bằng chứng môi giới mại dâm, cưỡng hiếp, cấu kết với tội phạm và cảnh sát để làm ăn phi pháp.
“Rất nhanh và nguy hiểm”, cộng đồng mạng đã thi hành một bản án lên những cái tên nằm trong diện tình nghi, bằng cách tước đi quyền lực ngoài đời của họ: danh dự, sự nổi tiếng, địa vị, di sản để lại,… Ngay cả khi Seungri cho biết anh chủ động rời khỏi YG, vẫn có nghi án cho rằng nam ca sĩ đã bị công ty sa thải. Nếu điều này là thật, cũng dễ hiểu bởi đó là phương án tốt nhất để giảm thiểu tối đa hậu quả mà YG hay Big Bang phải gánh chịu sau này.
Càng về sau, câu chuyện càng diễn biến phức tạp hơn khi cộng đồng V.I.P phải đưa ra lựa chọn giữa đạo đức và tình yêu dành cho thần tượng. Với 4/5 thành viên từng gặp tai tiếng nghiêm trọng và một trong số đó đang bị cảnh sát điều tra, sự nghiệp của Big Bang nhiều khả năng là sẽ bị đóng băng mãi mãi. Những ca khúc đình đám làm nên thương hiệu nhóm nhạc huyền thoại cũng chẳng còn vẹn nguyên giá trị như trước kia.
Tương tự vào tháng 7 năm ngoái, Disney đã thông báo quyết định sa thải đạo diễn James Gunn, vì loạt thông điệp hài hước phản cảm mang chủ đề ấu dâm và cưỡng dâm trong khoảng thời gian 2008-2011 bị phanh phui. Sự kiện gây chia rẽ người hâm mộ khi những dòng tweet của Gunn tuy không thể bào chữa, nhưng tài năng của ông cần được giữ lại để tiếp tục phát triển thương hiệu “Guardians of the Galaxy”. Tài năng hay đạo đức của nghệ sĩ quan trọng hơn?
“Bạn không thể xóa bỏ sự trân trọng và tôn kính đối với nghệ thuật chỉ vì những hành động sai trái của người làm ra nó. Tuy nhiên, nghệ thuật xét cho cùng vẫn là sản phẩm nhân bản, vì vậy việc tách biệt hai thứ là bất khả thi”, Tonja Renée Stidhum, cây viết của The Root nêu quan điểm trước những phong trào “bài trừ văn hoá”. Cô thừa nhận bản thân sẽ không biết nên làm gì hay suy nghĩ thế nào nếu tình cờ nghe một ca khúc của Michael Jackson được phát lại đâu đó.
“Ranh giới nằm ở đâu? Tôi thực sự không biết. Tôi ước mình có thể đưa ra một câu trả lời dứt khoát, nhưng thực sự là không có câu trả lời nào cả”, Stidhum nói. Và có lẽ, câu trả lời còn phụ thuộc vào lựa chọn của mỗi người, nhưng cần đảm bảo rằng ai trong chúng ta cũng sẵn sàng chịu trách nhiệm cho lựa chọn đó.
