Với những thực hành xuất sắc trong kiến trúc và tầm nhìn hướng đến tương lai – được thể hiện đặc biệt ở công trình Bảo tàng Đạo Mẫu, Nguyễn Hà là kiến trúc sư Việt Nam đầu tiên được trao giải Moira Gemmill Prize – giải thưởng danh giá dành cho các kiến trúc sư triển vọng dưới 45 tuổi trên toàn thế giới. Thế nhưng thành tựu ấy không đến một cách dễ dàng, đằng sau đó là sự kiên định trong gần 20 năm của một “kẻ lữ hành kỳ dị” trên con đường theo đuổi những giá trị riêng. Đẹp Awards 2024 vinh danh Nguyễn Hà ở hạng mục “The Architect” như một lời tri ân đến hành trình kiến tạo nên những không gian không chỉ mang tính thẩm mỹ độc đáo mà còn hàm chứa sức nặng về văn hoá và xã hội.
Nằm trong tổ hợp công trình “Linh Từ – Uống Nước Nhớ Nguồn” tại Sóc Sơn của nghệ sĩ Xuân Hinh, Bảo tàng Đạo Mẫu là sự biết ơn tiền nhân, tôn vinh Đạo Mẫu và lan tỏa ý niệm gìn giữ tín ngưỡng dân tộc. Công trình ước mơ cả đời ấy đã được ông giao cho kiến trúc sư Nguyên Hà, với một niềm tin đầy trực giác vào tài năng, tầm nhìn và một sự “nhất tâm” mà người NSND nhìn thấy ở chị.
Ngay từ lần đầu tới đây, Nguyễn Hà đã lập tức bị thu hút bởi vẻ đẹp siêu thực của vườn vải xanh thẫm rộng 5000m2 với nhiều cây cổ thụ được trồng từ nửa thế kỷ trước. Đó cũng chính là điểm khởi đầu cho một hướng đi rất khác với những kiến trúc sư đã từng tiếp xúc với dự án trước đó. Bảo tàng Đền Mẫu trong tưởng tượng của Nguyễn Hà là một kiến trúc xen kẽ và bao quanh khu vườn – không một cái cây bị chặt, vẻ đẹp nguyên bản của thiên nhiên được trọn vẹn tôn lên. Thế rồi từ hàng triệu viên ngói và gạch thất cổ mua từ 500 nhà dân khắp cả nước, những tấm thảm ngói đã bao quanh những bức tường và trải dài dưới lối đi hun hút, một con đường dẫn từ “cõi trần” đến một không gian sương khói linh thiêng đã được tạo nên.
Trong khi tạp chí chuyên ngành danh tiếng Domus của Ý lựa chọn Bảo tàng Đền Mẫu là một 14 công trình hay nhất của năm 2023, với một sự tôn vinh thuần tuý dành cho kiến trúc, thì giải thưởng Moira Gemmill của tạp chí trăm tuổi nước Anh The Architectural Review lại là lời ghi nhận với tính phản biện xã hội của tác phẩm này. Ở cả hai giải thưởng, đều là câu chuyện của “hữu xạ tự nhiên hương”. Nguyễn Hà không tự gửi hồ sơ đề cử, mà chính những những kỹ nghệ thủ công, giá trị truyền thống của dân tộc, hoà quyện trong một kiến trúc độc đáo đã đánh động đến những nhà phê bình kiến trúc ở một châu lục khác.
Bản thân Nguyễn Hà cũng từng trải qua giai đoạn học tập và làm việc tại châu Âu, nơi chị tiếp thu những kiến thức về tỉ lệ và hình khối trong kiến trúc. Tuy nhiên, chị nhận ra rằng, việc áp dụng máy móc những nguyên tắc đó không mang lại sự thỏa mãn – một cảm giác “không thuộc về”. Và rồi trong những chuyến đi thăm thú các công trình lớn nhỏ vòng quanh thế giới, Nguyễn Hà rút ra được định lý cho riêng mình: chị luôn cảm thấy một nỗi xúc động đến “nổi da gà” ở những không gian có “tính thiêng”, một vẻ đẹp không dừng lại ở hình thức mà còn ở sự kết nối với tâm hồn. Nguyễn Hà luôn tôn vinh “bậc thầy kiến trúc” tạo hoá, nhưng một sự thiêng liêng lay động tâm can dường như là “một quy luật gì đó mà con người có thể tạo ra được bằng không gian kiến trúc”. Hành trình bất tận đi tìm “tính thiêng” trong sự hoà hợp với thiên nhiên của kẻ lữ hành bắt đầu như thế.
Lùi lại khoảng thời gian 2 năm trước, Nguyễn Hà từng tạo ra một hiện tượng lan tỏa mạnh mẽ không chỉ ở trong giới kiến trúc mà còn giữa những người yêu nghệ thuật và sáng tạo, nhưng theo một cách khá “ngược đời” – một triển lãm mang tên “Kẻ lữ hành kỳ dị hay là câu chuyện về những dự án bị từ chối tại Hà Nội”. Đúng như tên gọi ấy, những đồ án kiến trúc siêu thực được trưng bày cùng những lời chú thích hóm hỉnh nhưng rất thực tế đời thường, chẳng hạn như “Không chịu thiết kế đường đủ to cho ô tô vào tận cửa các bungalow”, “Trông lạ quá, kỳ lạ hơn cả cung thiếu nhi tỉnh”, hay “Chủ đầu tư không nghĩ đây là nhà trọ”… Ít ai biết rằng, trước khi được vinh danh bởi những giải thưởng kiến trúc hàng đầu thế giới, Nguyễn Hà từng kinh qua nhiều lời từ chối hơn là những cái gật đầu để bản vẽ được thi công.
“Gần hai mươi năm thực hành kiến trúc, tôi và các cộng sự văn phòng Arb Architects Vietnam dường như đã bị quen với cái cảm giác bị từ chối”, Nguyễn Hà đã mở đầu lời phát biểu khi nhận giải Moira Gemmil như vậy. Thế nhưng, sự từ chối ấy lại vô hình vẽ nên chân dung một người kiến trúc sư kiên định với nhãn quang nghệ thuật và những giá trị mình theo đuổi, một người kiến trúc sư không thỏa hiệp, sẵn sàng bước đi nếu không tìm được tiếng nói chung với khách hàng. “Tôi hi vọng thành tựu đầu tiên và bé nhỏ này sẽ tiếp thêm động lực cho các bạn kiến trúc sư can đảm tiếp tục hành trình của mình, hi vọng lớn hơn nữa tôi hướng đến cộng đồng các chủ đầu tư ở Việt Nam cũng can đảm vượt qua những ranh giới thông thường để hướng đến những giá trị tinh thần mà một dự án kiến trúc có thể đem lại.”
Sự kiên định, không thoả hiệp ở Nguyễn Hà tuy không mang lại cho chị thành tựu về mặt số lượng, nhưng bất kỳ tác phẩm nào bước ra từ bản vẽ của chị đều mang một vẻ đẹp độc đáo và ẩn trong từng đường nét một ý nghĩa văn hoá rất riêng. Trong con ngõ nhỏ nhất phố cổ Hà Nội, khách sạn Concon như những tầng nhà sàn lơ lửng giữa bầu trời, cho các vị khách cảm giác yên bình của một ngôi làng giữa phố thị. Hay dự án Di sản đương đại Mang Thít (dự án nghiên cứu cùng nhóm các chuyên gia đa ngành đang thực hiện) biến hoá các lò gạch cổ trở thành điểm đến du lịch văn hoá độc đáo của Việt Nam.
2024 là năm đánh dấu danh tiếng vượt ra ngoài biên giới Việt Nam của Nguyễn Hà. Là một trong những giám khảo danh giá của Giải thưởng Dezeen 2024, chị đã tham gia vào việc định hình tiêu chuẩn kiến trúc toàn cầu, đánh giá những tác phẩm xuất sắc nhất từ khắp nơi trên thế giới. Tại hội nghị The World Around 2024, Nguyễn Hà giới thiệu các dự án sáng tạo mang tầm nhìn tương lai, khơi gợi những cuộc đối thoại quan trọng về không gian, công nghệ và thực hành môi trường.
Không dừng lại ở đó, chị còn được mời làm diễn giả tại Berlage Keynotes, nơi chia sẻ những tư duy đột phá về cách kiến trúc đáp ứng các vấn đề đương đại. Những nỗ lực kết hợp tinh hoa quốc tế với giá trị địa phương của Nguyễn Hà cũng được vinh danh qua Giải thưởng A+Awards của Architizer, nơi chị thể hiện sự cân bằng giữa thách thức toàn cầu và nhu cầu địa phương.
Tại Đẹp Awards 2024, danh hiệu “The Architect” của năm được trao cho nữ kiến trúc sư Nguyễn Hà bởi những dự án chạm đến cảm xúc của những người trải nghiệm. Chị là minh chứng sống động cho việc khi đam mê được kết hợp với tầm nhìn xa rộng, một cá nhân có thể làm nên sự thay đổi lớn lao. Không chỉ xây dựng nên những công trình đẹp mắt, nữ kiến trúc sư tài năng này còn kiến tạo nên những giá trị trường tồn, gắn bó với con người và thiên nhiên.
Tổ chức bởi Tạp chí Đẹp
Thời gian: Thứ 2, ngày 06/01/2025
Địa điểm: Mai House Saigon Hotel | Số 1-3-5 Ngô Thời Nhiệm, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP.HCM
Chân thành cảm ơn các đơn vị đồng hành: LG, Shiseido, Hennessy, Mai House, CAO Fine Jewellery, Shine.MGM.
