Tôi yêu cái góc xinh xinh bên hồ Trasimeno ấy, và những năm tháng sống ở Ý khiến tôi trở thành một người hạnh phúc, khi bao “gita” (chuyến đi) dọc ngang đất nước hình chiếc ủng đã đưa tôi đi khắp nơi, khám phá những góc nhỏ đầy chất sống trong các borgo như Castiglione del Lago. Có biết bao Castiglione del Lago lớn nhỏ như thế ở khắp nơi trên nước Ý – hoặc nằm trơ trọi trên những ngọn đồi thấp với vài chục dân, hầu hết là các ông bà già và đang chống lại sự xói mòn của đất đá cũng như sự lãng quên của người đời, như Civita di Bagnoregio; hoặc nằm khuất nẻo trên những đồi núi của xứ Toscana như vùng rượu Chianti Classico. Chúng nằm xen giữa những cánh đồng lúa mì, hoa hướng dương hoặc nho, và trở thành tâm điểm của cả một vùng đất. Lại có những borgo thật kì lạ như Monteriggioni ở xứ Toscana. Nằm trong hệ thống tường thành và tháp canh, nó là một pháo đài án ngữ cả vùng rộng lớn nhìn ra các hướng. Thành phố nhỏ xíu ấy có một nhà thờ, một giếng nước, dăm ba ngôi nhà nhỏ mà ngày xưa có lẽ là trại lính. Bây giờ, không có người lính nào sống ở đó nữa, chỉ còn lại những người đứng tuổi, những người già. Họ nhoài người ra phơi quần áo trên những dây phơi vắt ngang cửa sổ cũ kĩ. Họ nói chuyện với nhau qua các ban công hoặc cửa sổ. Họ ngồi trên ghế tựa ở cửa nhà và ngắm cuộc đời chầm chậm trôi bên ngoài. Đấy là những đặc trưng của cuộc sống cách xa chốn thị thành ở Ý. Thật khó tìm thấy trong nhịp sống và dáng vẻ của những borgo cổ kính ấy sự trẻ trung và mạnh mẽ của tuổi thanh niên. Nhưng ở đây lại có những thứ mà các thành phố lớn không hề có: sự yên tĩnh, thanh thản và thời gian dường như không trôi.
“Borgo” là tên gọi chung của những thành phố nhỏ bên trong các bức tường thành, thường được hình thành từ cả nghìn năm trước, khi Đế chế La Mã sụp đổ, dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của chế độ phong kiến cát cứ địa phương. Nước Ý bị chia thành nhiều mảnh, và mỗi mảnh lại phân thành các mảnh nhỏ hơn nữa, khi những ngọn đồi cao, những rìa núi có thể ở được biến thành những thành phố núp sau tường thành. Hàng nghìn borgo đã ra đời như thế trong lịch sử, và sự tồn tại của chúng theo tháng năm khiến người ta khâm phục về sức sống mãnh liệt. Mỗi borgo thường thuộc về một gia đình quý tộc lãnh chúa và họ phát triển một nền văn hóa, thậm chí ngôn ngữ riêng kéo dài trong nhiều thế kỉ. Rời những thành phố lớn của nước Ý đi về phía nông thôn, hoặc chạy xe dọc đường cao tốc hay quốc lộ, các borgo cứ chốc lại xuất hiện rải rác trong tầm mắt, dễ nhận ra với những ngôi nhà bằng đá vàng nhạt dưới nắng, những tháp canh cao vút hay những tháp chuông nhà thờ kiêu hãnh như hình ảnh Chúa vươn lên trong mây. Chúng giống nhau mà cũng rất riêng biệt – vừa là những chi tiết điểm xuyết trong bức tranh phong cảnh rộng lớn về vùng nông thôn nước Ý, vừa là một bức tranh khác lạ và đặc biệt so với bức tranh về các vùng đất khác. Mỗi borgo mang trong mình một câu chuyện và chúng là sự bổ khuyết một cách hoàn hảo cho bức tranh nước Ý mà những ai nếu theo các tour du lịch thông thường sẽ không thể nhận ra rằng họ đang lỡ mất: cuộc sống của những vùng đất, nét văn hóa địa phương đa dạng và phong phú.
Khách du lịch thường chỉ tìm đến những địa danh nổi tiếng như Venezia, Roma, hay Firenze, mà bỏ qua những ngóc ngách đẹp và đáng yêu của đất nước hình chiếc ủng. Nước Ý là pizza, là spaghetti, là gelato (kem), là vespa và amore (tình yêu). Đương nhiên rồi, bởi nước Ý được định nghĩa như thế. Nhưng người ta quên mất rằng, chính ở những ngóc ngách tưởng như không tồn tại ấy, có một Italia đầy quyến rũ như nàng công chúa ngủ trong rừng đợi hoàng tử đến đánh thức dậy. Quyến rũ như góc nhỏ các quầy hàng đầy rượu vang, nấm đen, pho mát, thịt hun khói và những thớt gỗ ở xứ Umbria. Quyến rũ (và lãng mạn) như những đám cưới mà cả thành phố ùa ra chia vui với đôi uyên ương, rượu chảy tràn trên phố và quần áo xúng xính trong nắng. Quyến rũ như những quán ăn nhìn xuống cả một vùng thung lũng rộng lớn lúc trời chiều. Quyến rũ như những bức tường, những con đường lát đá đỏ của borgo đặc trưng thời Trung cổ Citta della Pieve, nơi có con phố được cho là hẹp nhất nước Ý. Mang tên Via Bacciadonna (phố Hôn phụ nữ), đây là một ngõ hẹp chỉ đủ cho hai người vươn ra từ cửa sổ của hai nhà đối diện và hôn nhau. Quyến rũ như những cái tên Via dell’Amore (phố Tình yêu) hay Via del Bacio (phố Nụ hôn) của Pienza – một “viên ngọc” nằm giữa xứ Toscana nổi tiếng là vùng đất đẹp nhất và ăn ngon nhất nước Ý. Và quyến rũ như miếng thịt bò nướng tái Fiorentina đặt cạnh li rượu vang đỏ trong một bữa tối không thể nào quên.
Bốn mùa borgo là bốn mùa yêu cuộc sống trên đất Italia. Mùa xuân, khi những mầm xanh đầu tiên vươn lên và cỏ ướt mướt mát trên các cánh đồng xa tít, borgo trở thành ốc đảo cũ kĩ và buồn tẻ giữa một thế giới đầy sức sống và đam mê. Tôi đã sững người khi trong đầu chợt có liên tưởng ấy trong chuyến đi Toscana vào mùa xuân đầu tiên ở Ý. Đã xem những bộ phim Hollywood quay ở vùng đất này vào mùa xuân, đã nghe những bài hát Italia về mùa đâm chồi nảy lộc, đã chiêm ngưỡng những bức ảnh mà các nhiếp ảnh gia chụp buổi bình minh đẹp mê hồn ở các borgo bên bờ biển Liguria hay Sicilia, nhưng khi chạy xe trên con đường đất nông thôn Italia, tôi đột nhiên dừng lại vì không chịu nổi cảm giác tù túng, mở cửa và tôi nhào ra không gian ướt đẫm hương vị cuộc sống mới ấy. Hoa violet mọc thành một thảm tím, bên cạnh là làn sóng hoa cải nở vàng chạy đến tít chân trời, và một borgo nào đó hiện ra trong sương. Tỉnh dậy vào buổi sớm mai ở borgo là cảm giác thật lạ. Nếu đang là mùa xuân, thì mùa xuân đã ở trước cửa, và khi ta mở cửa sổ, nó ùa vào phòng mát lạnh và trong một khoảnh khắc làm ta run rẩy. Vào mùa hạ, gió thổi tung rèm cửa và nắng vàng mời gọi một chuyến đi giữa núi đồi. Mùa thu, các borgo chuyển mình thành một thế giới vàng rực của màu lá. Gió lạnh dần và đêm buông xuống nhanh hơn, nhưng bầu trời thì lại sâu hơn và xanh thẳm. Mùa đông, borgo giống như một bức tranh xám xịt và tẻ nhạt mà không ai muốn thấy. Tôi ghét mùa đông và vào mùa đông, tôi không đến các borgo. Tôi sợ nhìn thấy sự mệt mỏi của chính mình trên những mái nhà cũ kĩ và những tháp chuông nhà thờ cô đơn ấy.
Theo năm tháng, danh sách những borgo cần phải đến cứ dài ra mãi dù tôi biết mình không thể đi hết được, không bao giờ có thể cảm nhận được hết cuộc sống theo nhiều góc độ ở các nơi ấy, từ ẩm thực, văn hóa cho đến các lễ hội mùa hè và kì nghỉ Giáng sinh lẫn năm mới. Bản đồ vẫn tiếp tục được trải ra trên capo xe. Những cuốn sách giới thiệu các vùng đất được mua về và xếp đầy trên giá sách, để rồi có lúc tôi nhắm mắt chọn một cuốn trong đó, giở một trang bất kì và chọn ngay cái tên đầu tiên đọc được. Một cái tên – một hành trình mới, với những trải nghiệm về thiên nhiên, con người, “la dolce vita” (cuộc sống ngọt ngào) cùng những món ăn mới đang chờ đợi. Tôi muốn sống như thế, và già đi theo năm tháng, trên những cung đường này, với các borgo khắp nẻo vẫy gọi.
Sống, đi và yêu cuộc đời, còn gì hạnh phúc hơn?
Bài & ảnh: Trương Anh Ngọc
