Khi đối diện khó khăn hoặc chuyện không như ý, họ cũng biết cách tự tạo động lực để vượt qua; còn lúc thất bại, biết rút bài học kinh nghiệm và tự đứng dậy để bước tiếp.
Các phụ huynh có con trong độ tuổi đi học vẫn được người thân, bạn bè khuyên rằng nên cho con đi học kỹ năng sống. Thế nhưng, nhiều người vẫn rất rụt rè khi quyết định đầu tư cho con học những kỹ năng bổ ích này. Đơn giản là vì họ phải móc “hầu bao” trong khi vẫn chưa hiểu rõ dạy kỹ năng sống là dạy cái gì, con họ học được gì sau những khó học kỹ năng sống như thế…
Kỹ năng sống là gì?
Theo định nghĩa của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO), kỹ năng sống là “khả năng thích nghi và hành vi tích cực cho phép cá nhân có khả năng đối phó hiệu quả với nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày” – trích nguồn Wikipedia. Giải thích một cách dễ hiểu, đó là khả năng nhận thức bản thân (biết mình là ai, sinh ra để làm gì, mình mạnh gì, yếu gì, mình có thể làm được những gì…); biết làm chủ cảm xúc để lựa chọn hành động đúng mực và ứng xử phù hợp; biết hoạch định tương lai thông qua việc đề ra những mục tiêu và quyết tâm theo đuổi; khi đối diện khó khăn hoặc chuyện bất như ý thì biết cách tự tạo động lực để vượt qua; còn lúc thất bại, biết rút bài học kinh nghiệm và tự đứng dậy bước tiếp. Hoặc có thể dùng một từ đơn giản để mô tả, đó chính là nội lực trong bản thân mỗi người. Để hạnh phúc và thành công, bên cạnh việc có tri thức thì vai trò của kỹ năng sống là rất quan trọng.
Riêng ở Việt Nam, việc phải trang bị kỹ năng sống cho con cái là vấn đề càng đáng quan tâm hơn. Có nhiều lý do, trong đó có lý do thuộc về chương trình giảng dạy trong nhà trường hiện nay vẫn còn quá tập trung vào phát triển trí dục; còn đức dục, thể dục và mỹ dục chưa được chú trọng đúng mức.
Nên học kỹ năng sống ở đâu?
Với định nghĩa trên thì phạm vi của kỹ năng sống rất rộng. Không bất kỳ ai hoặc đơn vị nào dám tuyên bố có thể bao thầu trọn gói về dạy kỹ năng sống. Như vậy, kỹ năng sống nhất thiết phải là sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Trước hết đi từ gia đình, cụ thể là cha mẹ phải có trách nhiệm giáo dục kỹ năng sống cho con. Những vấn đề đặt ra trong giáo dục là nếu không biết, không hiểu và “làm đại” thì giáo dục sai còn gây hại hơn là không giáo dục. Hoặc nhiều phụ huynh trong cách dạy con nói một đằng (thông tin) nhưng thực tế lại hành xử một nẻo (thông điệp) thì càng nguy hiểm.
Kỹ năng sống cũng có thể tự nghiệm trong quá trình lớn lên, va chạm với cuộc sống. Nhưng vấn đề ở chỗ, cái giá phải trả để ngấm những điều đó có lẽ “mắc” và “lâu” hơn rất nhiều, có khi tốn cả cuộc đời. Ví dụ, có nhiều người gần hết cuộc đời mới nhận ra mình cần phải sống ý nghĩa. Hoặc khi mất một người thân mới hiểu giá trị của tình yêu thương. Rồi khi phá sản mất vài trăm triệu mới học được một bài học rằng: “Mình cần phải đi học”. Kỹ năng sống cũng có thể tự học qua sách vở. Nhưng nói đến sách thì vấn đề đầu tiên cần đặt ra là phải xây dụng một thói quen đọc sách cho các bạn trẻ. Tóm lại, học kỹ năng sống có thể bằng nhiều cách khác nhau, và tốt nhất là nên kết hợp trong một hệ thống hoàn chỉnh với nỗ lực tối đa của các chủ thể giáo dục (gia đình, nhà trường, xã hội và chính bản thân các bạn trẻ).
Bài toán chi phí
Khi nhắc đến việc cho con đi học kỹ năng sống ở các đơn vị thì thông thường lý do khiến nhiều phụ huynh ái ngại là mức phí cao quá. Điều này cũng phải thôi vì ai nấy đều đang sống trong thời buổi kinh tế khó khăn. Tuy nhiên, bạn cần xác định rõ đâu là chi phí và đâu là đầu tư? Chi phí là mất hẳn, còn đầu tư thì sinh lãi. Đối với lĩnh vực giáo dục đào tạo, tiền bạn bỏ ra có thể được xem là đầu tư cho tương lai. Mức đầu tư sẽ khá cao, bởi phương pháp đào tạo kỹ năng sống rất khác với giáo dục văn hóa trong nhà trường. Một đơn vị đào tạo kỹ năng sống uy tín cần cả một công nghệ đào tạo hoàn chỉnh và một quá trình nghiên cứu nghiêm túc chứ không phải hù người bằng vài nội dung hào nhoáng, còn người đứng lớp không vì cái tâm nghề nghiệp. Tri thức là “món hàng” đặc biệt, đừng định giá nó giống như những món đồ khác. Cũng vì vậy mà đừng đánh giá một khóa học qua số tiền đắt hay rẻ, hãy dựa vào giá trị thực nhận được so với khoản đầu tư ấy có xứng đáng hay không?
Có cần thiết phải học kỹ năng sống?
Một mẫu số chung ở nhiều bạn trẻ ngày nay là đang ngày càng trở nên căng thẳng và mệt mỏi với việc học, thậm chí không còn hứng thú đến trường. Áp lực học tập mà các bạn đang gánh là rất nặng nề so với nội lực yếu ớt: sáng học chính, chiều phụ đạo, tối học thêm, sách vở chồng chất, bài tập dày đặc. Các bạn phải học quá nhiều thứ, nhưng lẽ ra điều đầu tiên cần dạy các bạn đó là “Tại sao phải học?” thì ít được đề cập. Rõ ràng, sự trang bị kiến thức cho các bạn trẻ đang thiếu hoặc lệch. Ngoài ra, với lượng kiến thức khủng khiếp và áp lực thi cử căng thẳng, các bạn rất cần những phương pháp học tập sáng tạo để giúp việc học trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn. Dĩ nhiên, vẫn có rất nhiều bạn học giỏi nhưng cứ lù đù, rụt rè, không biết cách tương tác và làm việc với bạn bè đồng trang lứa (bởi người kia cũng thế nốt). Không thể quơ đũa cả nắm nhưng thực tế đang có một tỷ lệ không nhỏ học sinh trong tình trạng này.
Nhiệm vụ của giáo dục là tạo ra những con người có giá trị và hữu ích cho xã hội. Kỹ năng sống không thay thế được vai trò của tri thức trong nhà trường, nhưng nó là một phần không thể thiếu để giúp việc hấp thụ tri thức trở nên đúng đắn và dễ dàng hơn. Một cách nhìn nhận rất hay trong bài viết có tiêu để “Kỹ năng, cảm xúc và Thực phẩm chức năng” của TS Phan Thùy Chi – Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Quốc tế, Đại học Kinh tế Quốc dân hà Nội, đại ý của bài viết muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của các vitamin và khoáng chất, bởi nó có vai trò quyết định việc cơ thể hấp thụ dưỡng chất như thế nào, hiệu quả tới đâu và có cân đối hay không? Nếu không được hấp thụ một cách cân đối, sự dư thừa thức ăn cũng nguy hiểm không kém, thậm chí còn nguy hiểm hơn là thiếu. Những vi chất này chiếm một số lượng ít nhưng lại cực kỳ quan trọng để cơ thể phát triển cân đối, hài hòa. Cũng vậy, kiến thức sẽ phát huy tối đa vai trò của nó khi các bạn được bồi bổ thêm vitamin “kỹ năng” và “trí tuệ cảm xúc”.
Do đó, nếu tiếc không dám đầu tư một chút tiền bạc, thời gian và công sức (cứ nghĩ đi học kỹ năng sống là đắt đỏ, nhưng thật ra chỉ là “một chút” so với những khoản học khác) để bồi đắp cho con dễ dần đến việc các bạn phát triển khập khiếng, thông minh nhưng chưa thật sự tài giỏi; có kiến thức cho bản thân nhưng không biết kết hợp với người khác; có nhận thức cơ hội nhưng thiếu quyết tâm theo đuổi đến cùng; có ra biển lớn nhưng ngại ngùng quay về vì không đương đầu nổi. Liệu làm cha mẹ, bạn có nỡ nhìn con mình như thế không?
Vũ Đức Trí Thể – Chuyên gia đào tạo – Trung tâm đào tạo và phát triển bản thân TGM
Theo Thế giới gia đình
