Khi những con nắng đã bớt gắt hơn, khi làn gió mùa thu se sắt thổi tới từng ngõ ngách của phố xá. Cũng là lúc miền núi bước vào một vụ mùa mới, mùa của những gánh lúa vàng no ấm. Đó là khi những kẻ ham xê dịch lại lên đường, tìm về những miền heo hút nơi biên viễn, tìm về những thửa ruộng bậc thang trải dài trên sườn đồi. Những đoàn xe lại nối đuôi nhau hướng về mùa gặt, về với bông lúa nương vàng ươm mùi nắng.
Chúng tôi không chọn cho mình cung đường phẳng lặng ngắn nhất để đến mảnh đất Hoàng Su Phì mà chọn đi vòng qua Bắc Hà, Xín Mần để tận hưởng thêm nữa cái lạnh se sắt của mùa thu miền núi. Chặng đường cao tốc Nội Bài – Xuân Giao như là bài thử đầu tiên cho hai “bạn đồng hành” của chúng tôi là Porsche Macan và Cayenne mới.
Chất thể thao đã ngấm vào từng chi tiết trong chiếc xe và hệ thống động lực mạnh mẽ vốn là “đặc sản” của Porsche khiến người lái có những cú tăng tốc như “dính ghế” cũng như cảm giác lái đầm chắc khi chạy tốc độ cao. Có lẽ, chẳng cần phải nói thêm nhiều về tiện nghi, trang bị hay cảm giác lái “đã đời” mối khi được “nài” “hổ Macan” và “Ớt Cayenne” ngoại trừ giá bán tại Việt Nam sẽ không dành cho số đông.
Xuân Giao rồi Phố Lu và ngược dốc lên Bắc Hà khi trời đã xế muộn, cung đèo nằm cheo leo như sợi chỉ ai vắt giữa lưng trời mà trên đó, chúng tôi đang nhích dần để tới mảnh đất vốn là lãnh địa của Vua Mèo Hoàng A Tưởng khi xưa. Bắc Hà không có mênh mang lúa chín nhưng lại có những rừng thông, sa mộc, có mùa mận nở trắng đồi khi xuân về hay lễ hội đua ngựa độc đáo. Với khí hậu gần giống với Sapa, mùa hè ở Bắc Hà cũng khá mát, mùa đông lạnh và mùa thu thì nắng vàng rải khắp lối đi. Chúng tôi chẳng vội vã, vài cú nhích ga nhẹ, những khúc cua cứ chậm chậm bị bỏ lại phía sau, mở toang cửa sổ trời để hít hà cái không khí trong lành và mát lạnh của miền núi.
Từ Bắc Hà, tới Lùng Phìn rồi Nàn Ma và Xín Mần trước đây là cung đường off-road thử thách bất cứ tay lái nào, sau đó được làm lại nhưng nay bị xuống cấp khá nhiều tạo nên vô số ổ gà cũng như những đoạn đất đá lổn nhổn. Với Cayenne thì quá dễ dàng, sử dụng các chế độ khác nhau giúp tăng hệ thống động lực hay nâng hạ gầm giúp xe dễ dàng thoát những rãnh và hố sâu. Bù lại cho cung đường “không như mơ” đó thì cảnh sắc lại khiến những người lữ khách có thể phải chùng lòng. Dăm ba nép nhà giữa rừng núi với thửa ruộng đang chín vàng, khói bếp nhà ai nấu sớm lẫn cả sương núi cứ lẩn quất tạo nên khung cảnh đẹp như tranh vẽ.
Vượt hết những khúc quanh, những bùn lầy và đất đá, chúng tôi tới Xín Mần rồi vòng sang Hoàng Su Phì. Con đường nhựa nhỏ bé nằm cheo leo nơi vách núi, phía dưới kia là dòng suối chảy quanh co qua cả thửa ruộng đang chín vàng. Vượt qua đèo Gió cũng là lúc chỉ còn lại màu vàng của lúa và màu xanh của trời. Những mái nhà nép mình bé nhỏ dường như lọt thỏm giữa triền núi đầy ruộng bậc thang. Thật khéo khen cho bàn tay những người dân nơi đây, qua bao đời đã làm nên những kỳ quan tuyệt sắc.
Từng bờ ruộng như những nét chấm phá uốn lượn, chở trên mình là bụi lúa nặng trĩu bông. Thêm sắc cho bức tranh đó có dăm cô gái Mông váy áo đỏ rực đang cúi mình gặt. Không khí nhộn nhịp của mùa gặt hiện rõ, tất cả đều được làm bằng tay. Từ gặt lúa, rồi đập, rồi phơi, rồi chà xát tạo thành gạo, tất cả những công đoạn ấy đều từ bàn tay những con người nhỏ bé sống giữa lưng trời này làm nên. Tôi ngồi lại bên triền đồi nơi bản Phùng rồi bản Luốc trong một buổi chiều đầy nắng. Khói bếp nhà ai đã lên bảng lảng, hối hả những bó lúa cuối cùng, cả thửa ruộng giờ đây được nhuốm thêm màu vàng càng làm cho nổi bật hơn.
Chúng tôi xuống tận nương, gặp từng người nông dân đang thoăn thoắt gặt lúa. Để được nghe câu chuyện về ruộng, về những nhọc nhằn ngày ngày khi đắp bờ giữ nước. Tiếng Kinh còn chưa rõ, những ông bố, bà mẹ và cả những đứa trẻ mà chúng tôi gặp trên đường đều hiếu khách một cách rất tự nhiên như bản chất thật thà của họ.
Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì không chỉ mang những giá trị về vật chất mà còn mang nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa. Những thửa ruộng nhìn từ trên xuống như những đồng bạc vàng được xếp tầng xếp lớp. Xen vào tầng tầng lớp lớp ấy là nhà của bà con người Nùng, Dao, La Chí, Mông… sinh sống giữa sườn núi. So với nhiều nơi khác, ruộng bậc thang Hoàng Su Phì có nhiều cái hơn. Cái hơn thứ nhất là có cánh “đồng” ruộng rộng tới gần 200ha ở bản Luốc, cái hơn thứ hai là tổng diện tích ruộng bậc thang lớn tới 764ha với thời gian hình thành đã hơn 300 năm, cái hơn thứ ba là độ cao xếp tầng của những thửa ruộng (có những đoạn cao đến 1,5m giữa hai bậc) và có tới hàng ngàn bậc thang như thế.
Lúa ở đây chỉ một năm một vụ nhờ hoàn toàn vào nước trời. Đó chính là nét độc đáo và khác lạ của ruộng bậc thang, đồng thời cũng thể hiển sự khéo léo và tài tình của những bàn tay đã làm nên chúng. Do địa hình đồi núi không thể tưới nước như đồng bằng nên những nấc thang sẽ giúp cho nước được sử dụng một cách triệt để nuôi lớn từng khóm lúa. Thường được gieo hoặc cấy vào độ tháng 5, rồi cứ để thế chờ cho nước mưa mùa tháng 6 tháng 7 nuôi lớn từng cây mạ nhỏ bé. Rồi nắng tháng 8 tháng 9 vàng rực giúp cho chúng trổ bông, kết hạt và ngả chín. Đó là lúc bà con bắt đầu thu hoạch, rồi cứ để mặc ruộng không cho đến tháng 5 năm sau như vòng quay của con nước mùa lũ.
Từ trung tâm xã bản Phùng có thể phóng tầm mắt khắp mọi hướng, đâu đâu cũng tầng tầng lớp lớp một màu vàng óng của những thửa ruộng bậc thang mùa lúa chín. Hay như thung lũng Thông Nguyên, Nậm Ty mà chúng tôi đã ghé qua. Con đường men theo bờ suối cứ xuống dần xuống dần đến tận thung lũng là nơi họp chợ của bà con quanh đây. Khu trung tâm hành chính của xã nhỏ bé nằm lọt thỏm giữa bốn bên là núi là rừng. Đứng ở giữa chiếc cầu nối hai bờ suối nhìn lên bốn hướng đều là màu vàng của lúa. Bà con người cứ làm ruộng gần bờ suối làm lên, làm cho đến khi tới tận “đỉnh trời” thì dừng lại.
Cung đèo Cổng trời nối Tân Quang với Hoàng Su Phì giờ đã dễ đi hơn dù vẫn còn những góc cua tay áo khá gắt, những thửa ruộng đang chín vàng vẫn trải dài trên các sườn núi như muốn lưu luyến lữ khách. Dừng chân bên đèo, ngắm nhìn cả đất trời Hoàng Su Phì, những vệt nắng thu chiếu rọi xuống thung lũng như đang tô điểm thêm những nét vẽ cuối cùng cho bức tranh tuyệt sắc của tự nhiên và con người, như món quà tiễn cả đoàn xuôi xuống Tuyên Quang rồi trở lại Hà Nội phồn hoa náo nhiệt. Hai bạn đồng hành Porsche Cayenne và Macan đã làm trọn vai kẻ vận chuyển đưa chúng tôi trên từng thang bậc cảm xúc của hành trình giữa mùa thu miền núi.
