Lấy chủ đề trung tâm là thân phận những người nghèo và cuộc sống mưu sinh của họ ở Sài Gòn, “Chìm nổi ở Sài Gòn” viết bởi Haydon Cherry (Nguyễn Việt Anh dịch) là cuốn sách đầu tiên và duy nhất cho người đọc cái nhìn sâu sắc về tình cảnh những người dân nghèo và những nỗ lực của họ để tồn tại trong cái nghèo dưới thời thuộc địa.
Được trình bày như một cuốn “lịch sử xã hội” của Sài Gòn và các tỉnh lân cận những năm đầu thế kỷ XX, “Chìm nổi ở Sài Gòn” xoay quanh trải nghiệm và con đường của sáu cư dân nghèo có nguồn gốc khác nhau, mô tả chi tiết chiến lược sinh kế của những người ẩn nấp trong bóng tối của thành phố từng được coi là “hòn ngọc phương Đông”. Cuốn sách kể câu chuyện sống động bắt đầu từ thời điểm năm 1904, vào đêm trước một cơn bão lớn làm hư hại mùa màng và khiến cho việc buôn bán lúa gạo rơi vào tình trạng hỗn loạn, gây ra tình cảnh khốn cùng khắp vùng Sài thành và các tỉnh lân cận.
Haydon Cherry hiện là nhà sử học chuyên nghiên cứu về Đông Nam Á hiện đại, đặc biệt là Việt Nam hiện đại. Năm 2011, anh nhận bằng Tiến sĩ từ Đại học Yale. Hiện anh giảng dạy tại nhiều trường đại học ở Mỹ, như Đại học Northwestern, Đại học bang North Carolina… Tác giả Haydon Cherry quan tâm đến lịch sử kinh tế và xã hội của Đông Nam Á hiện đại nói chung và lịch sử của Việt Nam và Myanmar nói riêng.
Sau chương một giới thiệu về Sài Gòn vào bối cảnh những thăng trầm của nền kinh tế lúa gạo trong khu vực ảnh hưởng tới cuộc sống của mỗi cá nhân; sáu chương tiếp theo đi theo trình tự thời gian, mỗi chương đều vén màn về cảnh đời bần cùng của một nhân vật trong xã hội thuộc địa những năm 1904-1929. Đó là Lương Thị Lắm, một cô gái bán hoa đến từ tỉnh Biên Hòa, tha hương cầu thực và chạy trốn chánh quyền thuộc địa; là Trần Dưỡng, một thợ đá người Khách Gia xuất thân từ miền Nam Trung Hoa, bị chủ cũ buộc tội gia nhập hội kín Thiên Địa Hội; là Aimée Lahaye, một cô gái trẻ lớn lên trong viện dục nhi của Hội Thánh nhi, về sau nhận ra mình mồ côi thêm một lần nữa giữa dòng đời; là một “ngựa người” tự xưng tên Nguyễn Văn Thủ, làm phu xe rong ruổi trên khắp đường phố Sài Gòn; là Trần Văn Chinh, một người khuyết tật phải vật lộn với tình trạng tật nguyền; và Félix Colonna d’Istria, một người Pháp nghèo khổ, luôn là nạn nhân của sự bất cẩn của chính mình. Thoạt nhìn, những nhân vật này dường như được tác giả chọn ngẫu nhiên, vì họ sinh ra ở các cộng đồng khác nhau – trong và ngoài Sài Gòn, các tỉnh lân cận, châu Âu xa xôi… nhưng họ đều có điểm chung là những cá nhân nhỏ bé, khốn cùng trong một thành phố thuộc địa đầu thế kỷ XX.
Ngoài ra, tác giả cũng làm sáng tỏ những góc khuất khác trong xã hội thuộc địa, như cách chánh quyền thuộc địa đã quản lý và có chế tài thế nào khi nghề mại dâm từng được hợp pháp hóa ở Sài Gòn và Chợ Lớn, hay khi có người tìm cách vu vạ một thành viên trong cộng đồng là Thiên Địa Hội để trả thù. Độc giả có thể tường tận nỗi ám ảnh mà hội kín này gây ra cho chánh quyền thuộc địa, nhất là sau khởi nghĩa do Phan Xích Long dẫn đầu. Người đọc của “Chìm nổi ở Sài Gòn” cũng có thể khám phá các khía cạnh xã hội thời kỳ này như chuyện về căn cược kiêm thẻ đóng thuế và nộp phạt, hoạt động của các hội từ thiện, hội cứu tế,… Đồng thời, cuốn sách cũng đóng vai trò như một cuốn địa chí, cung cấp thông tin về một số địa danh của Sài Gòn xưa. Điểm đặc biệt nữa của “Chìm nổi ở Sài Gòn” là tác giả đã dành toàn bộ số tiền tác quyền từ cuốn sách để ủng hộ cho tổ chức Saigon Children’s Charity (Hội Từ thiện Trẻ em Sài Gòn).
