Tháng 3 này, màn ảnh rộng đón chờ màn ra mắt của “Dune: Part Two” (tựa Việt: “Dune: Hành Tinh Cát – Phần Hai”). Hậu truyện của bom tấn từng làm mưa làm gió hai năm trước, bộ phim viết tiếp những thiên sử thi của cố nhà văn Frank Herbert – cha đẻ của nguyên tác tiểu thuyết. Dù đã ra mắt hơn 60 năm, những dấu ấn mà “Dune” để lại trong văn hóa đại chúng vẫn rõ rệt, thôi thúc trí tưởng tượng và khơi gợi loạt chủ đề còn nguyên giá trị tới ngày nay.
“Dune” lấy bối cảnh tương lai xa, lúc này con người tỏa ra sống khắp vũ trụ, lập nên Đế chế thiên hà. Mỗi hành tinh có nền văn hóa, tài nguyên và vị thế chính trị riêng, dẫn đến động lực liên hành tinh phức tạp. Dưới thời trị vì của Hoàng đế Padishah Shaddam IV, gia đình quý tộc khác nhau kiểm soát thái ấp trên các hành tinh. Mỗi hành tinh có nền văn hóa, tài nguyên và vị thế chính trị riêng, dẫn đến thế trận đa chiều phức tạp.
Gia đình Atreides quý tộc từ thế giới đại dương Caladan chuyển tới hành tinh sa mạc Arrakis với nhiệm vụ kiểm soát nguồn hương dược (spice) – một hợp chất độc nhất vô nhị được dùng để du hành vũ trụ. Vì hương dược chỉ có thể được sản xuất ở Arrakis nên việc kiểm soát hành tinh này là một công việc đáng thèm muốn và nguy hiểm. Nguồn tài nguyên trung tâm này thúc đẩy các liên minh chính trị, lợi ích kinh tế và lòng nhiệt thành tôn giáo.
Câu chuyện khám phá những tương tác sâu sắc về chính trị, tín ngưỡng, sinh thái, công nghệ và cảm xúc của con người, khi các phe phái của đế chế đối đầu với nhau trong cuộc tranh giành quyền kiểm soát Arrakis và hương dược.
Trong không gian rộng lớn nhưng trống rỗng của khoa học viễn tưởng bấy giờ, sự xuất hiện của “Dune” (Xứ Cát) từ Frank Herbert năm 1965 như một siêu tân tinh chói lòa. Đó là kết quả của chuỗi hội tụ tình cờ, của tài năng và nghiên cứu.
Quá trình nghiên cứu đưa Herbert tìm hiểu sâu về chính trị sa mạc, lối sống du mục của bộ tộc Bedouin – trụ cột của văn hóa Jordan. Ông được truyền cảm hứng bởi cuốn “Bảy Trụ Cột” của sự khôn ngoan (Seven Pillars of Wisdom) của T.E. Lawrence. Có thể thấy thành quả của những tri thức này trong hình ảnh người Fremen – những chiến binh dũng mãnh với mối liên hệ sâu sắc với sa mạc – nổi lên như một lực lượng quan trọng trong vũ trụ của “Dune”. Herbert đã tạo ra một vũ trụ hư cấu đa dạng, phong phú, bao gồm các nền văn hóa như Nhà Atreides cao quý, Harkonnen tàn bạo, các chiến binh sa mạc Fremen và Bene Gesserit – một tổ chức bí mật gồm những phụ nữ có khả năng thể chất và tinh thần cao cấp. Mỗi nhóm có truyền thống, động cơ và xung đột riêng, tạo nên một bức tranh về sự tương tác giữa con người với nhau.
Không chỉ thêu dệt nên một thế giới giả thưởng, Frank Herbert cài cắm tính bình luận xã hội trong sự tương đồng giữa cuộc chiến tranh dầu mỏ thời của mình với cuộc chiến tranh giành quyền kiểm soát hương dược tại Arrakis. Lòng tham, quyền lực và sự cướp đoạt từ môi trường là những chủ đề vẫn hiện hữu cho tới ngày nay.
“Dune” hấp dẫn và thách thức khán giả ngay từ những trang đầu: thoạt tiên đó là câu chuyện khoa học viễn tưởng, công nghệ tiên tiến trong tương lai kết hợp tính cổ điển của một xã hội phong kiến, có Hoàng đế, quý tộc, có tranh quyền đoạt vị. Trung tâm câu chuyện là mô típ Hoàng tử trẻ bị tước quyền thừa kế (Lion King, Game of Thrones…) phải lên đường tìm kiếm sứ mệnh của bản thân và giành lấy những gì đã mất. Hơn hết, “Dune” là một câu chuyện phiêu lưu thú vị của Paul Atreides giữa tình hình chính trị hỗn loạn và những nguy hiểm trên sa mạc. Song, “Dune” của Frank Herbert không chỉ là một cuộc giải trí ly kỳ. Nó là sự pha trộn mạnh mẽ giữa khoa học viễn tưởng, giả tưởng và triết học, đan xen bình luận xã hội kích thích tư duy về các chủ đề lớn.
Câu chuyện cũng khám phá sự nguy hiểm của vị trí lãnh đạo, gánh nặng của lời tiên tri và cuộc đấu tranh để duy trì cái tôi trước những kỳ vọng của xã hội. Quyền lực của Bene Gesserit và việc nhóm này can thiệp vào di truyền, hướng dẫn Lệnh bà Jessica hạ sinh một người con gái nắm giữ vận mệnh thiên hà phần nào đã phản ánh chủ đề về giới trong “Dune”. Ngoài ra, câu chuyện khám phá những động lực phức tạp giữa Paul và mẹ, nêu bật cuộc đấu tranh giành quyền tự quyết và trao quyền cho phụ nữ. Điều này có thể thấy rõ trong phiên bản điện ảnh “Hành Tinh Cát”, với Timothée Chalamet và Rebecca Ferguson lần lượt thủ vai khi hai mẹ con dành cho nhau sự ủng hộ tuyệt đối, vượt qua kẻ thù để lập liên minh với người Fremen.
Tác phẩm của đạo diễn Denis Villeneuve và hậu truyện sắp tới đây sẽ tiếp tục khám phá vẻ đẹp, quy mô của “Dune” cả về thị giác lẫn các tầng ý nghĩa mà Frank Herbert gửi gắm. Mỗi khán giả có thể tìm thấy những cách giải thích cho riêng mình, biến việc thưởng thức “Dune: Hành Tinh Cát” trở thành khoảng thời gian ý nghĩa khơi dậy những cuộc thảo luận mang tính chiêm nghiệm.
“Dune: Part Two” – tựa Việt: “Dune: Hành tinh cát – phần hai. Dự kiến khởi chiếu tại rạp 01.03.2024
