Nếu chỉ nhìn lướt qua thế giới mùi hương, rất có thể ta sẽ nghĩ cầm trịch ở bộ môn nghệ thuật này là nam giới. Sự thật có phải vậy?
Lịch sử ghi nhận người đầu tiên thử nghiệm pha chế mùi hương là một phụ nữ có tên Taputti Bellet Ekale.
Trong một hang động cổ với những phiến đá lớn bao quanh chiếc bàn làm việc bằng đất sét, có tạc lại những dòng ghi chú về thành phần, liều lượng pha chế mùi hương và tất nhiên, cả tên tác giả của chúng. Những nguyên liệu thơm kinh điển và cực tuyển như nhựa hương, nhũ hương, các loài hoa, gỗ, các loại dầu… vẫn vương vấn tại nơi này. Thậm chí, một vài loại dụng cụ sơ khai cùng công thức ban đầu định hình cho cách thức chưng cất, chiết xuất mùi hương thời hiện đại cũng được tìm thấy tại đây – phòng phát minh mùi hương đầu tiên của nhân loại, có tuổi đời khoảng 3.200 năm tuổi.
Không chỉ là người tạo hương đầu tiên, Taputti còn là in-house-perfumer, nghệ sĩ mùi hương “độc quyền” cho vương triều Assyria, tương tự như những nghệ sĩ điều hương “nội bộ” đang làm việc cho Hermès hay Dior hiện tại. Taputti chịu trách nhiệm sáng chế ra nhiều loại dầu thơm có tác dụng chữa bệnh cùng các loại dầu xức thơm cho người trị vì vương quốc Lưỡng Hà. Vua Assyria dùng các tác phẩm thơm của Tapputi để dưỡng thơm cơ thể, cung điện và trong cả các nghi lễ tôn giáo nghiêm cẩn. Những dấu tích của Tapputi như những phiến đá nhật ký hay bàn làm việc đang được trưng bày ở bảo tàng Louvre, Paris.
Hiện nay, mỗi năm có từ 2.000 đến 3.000 mùi hương mới đổ bộ ra thị trường. Nước hoa đã là sản phẩm dành cho đại chúng, không còn giữ sứ mệnh ban đầu là để dâng lên các bậc thánh thần, vua chúa. Thế giới mùi hương vừa đẹp đẽ lại vừa có sự đào thải khốc liệt khi một mùi hương nếu không trụ được trên thị trường quá 6 tháng, chắc chắn sẽ rơi vào lãng quên. Vậy mà có một mùi hương vẫn trường tồn bất biến cho dù vật đổi sao dời. Mỗi khi nhắc đến nước hoa, cả thế giới tự giác nhớ đến mùi hương đó. Nhắc đến nước Pháp, cái nôi mùi hương, người yêu hương cũng tự khắc thấy ngay mùi hương đó. Tượng đài mùi hương ấy có tên Chanel No5.
No5 là mùi hương đầu tiên của đế chế mùi hương Chanel, đồng thời cũng là lọ nước hoa mang tính cá nhân, tự sự hơn cả của Coco Chanel. Vào năm 1921, khi nhen nhóm ý tưởng rồi truyền đạt với nghệ sĩ điều hương Ernest Beaux, Chanel vô tình định hình một mô hình “startup” trong thế giới mùi hương, đó là evaluator – nhà thẩm định mùi hương.
Chanel lên ý tưởng về một mùi hương “của mọi người phụ nữ và thật nữ tính”. Nữ tính theo suy nghĩ của Coco Chanel là độc lập, tự chủ, chủ động và hiện đại. Trong số các mẫu thử mùi hương mà Ernest Beaux thực hiện, Chanel chọn bản thứ 5, rồi đặt tên cho mùi hương đầu tiên của mình là No5, giới thiệu nó tại Paris vào tháng 5 năm 1921. Tính đến nay, đã 101 năm trôi qua, No5 vẫn là mùi hương hiện đại được mọi giới mến mộ và thần tượng. Nó được ghi nhận là mùi hương thành công nhất lịch sử, mùi hương bất khả chiến bại, không mùi hương nào khác có thể vượt qua. Còn Coco Chanel, bà là một nhà thẩm định mùi hương tài năng, thực tế và đi trước thời đại.
Trong thế giới mùi hương có một luật bất thành văn là cha truyền con nối. Nhiều nhà hương có tuổi đời vài ba thế hệ đều được cầm trịch bởi các thành viên nam trong gia đình. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp ngoại lệ.
Thuộc gia tộc mùi hương Guerlain hùng mạnh, khai sinh ra nhà hương lâu đời nhất Pháp quốc, nữ nghệ sĩ điều hương Patricia de Nicolai là chắt của Pierre Guerlain. 5 thế hệ Guerlain với gần 200 năm cống hiến cho thế giới mùi hương những tác phẩm thơm kinh điển chính là áp lực của Nicolai. Bà quyết định rời bỏ Guerlain để dạo chơi cùng cảm xúc của mình trong thế giới thơm độc lập, tự do và nghệ sĩ.
Tại cửa tiệm nước hoa Parfum de Nicolai yên tĩnh và thanh lịch nằm giữa khu văn hóa giải trí nhộn nhịp của Paris, Le Marais, bạn có cơ hội trải nghiệm tinh hoa Guerlain qua cảm xúc cùng cách thức điều hương của Nicolai. Khi không còn bị áp lực duy trì truyền thống của họ tộc, Nicolai có cơ hội sống gần hơn và thật hơn với cảm nhận của chính mình. Những sáng tạo thơm đẹp bền vững của Nicolai phải kể đến là Cap Neroli với chủ điểm hoa cam đẹp lấp lánh và dồi dào sức sống, Fig Tea với chủ điểm trà hoa thuần thật và tinh tế, L’Eau Mixte với chủ điểm cam chanh sống động và tươi rói, hay Cuir Cuba với chủ điểm thuốc lá cuồng nhiệt và cá tính… Hiện tại, không chỉ được nước Pháp hay phương Tây nâng niu và yêu mến, Parfum De Nicolai đã thực hiện cuộc hành trình về phương Đông với ba điểm đến đầu tiên là Hồng Kông, Hàn Quốc và Nhật Bản.
Cũng phải nói thêm rằng, nghệ sĩ mùi hương không đơn thuần là người biết điều hương. Calice Becker là một điển hình.
Đó là một cái tên có vẻ như xa lạ, nhưng nếu đã biết Tommy Girl của Tommy Hilfiger, Dior J’Adore của Christian Dior, Velvet Orchid của Tom Ford…, vậy là bạn đã biết đến những tác phẩm của Calice Becker. Bà cũng là người đã tạo dựng nên những mùi hương độc đáo cho nhiều nhà mẫu, nhà mỹ phẩm như L’Occitane, Oscar de la Renta, DKNY, Narciso Rodriguez… Những mùi hương đỉnh cao của By Kilian như Moonlight In Heaven, Back To Black, Woman In Gold, Forbidden Games… cũng đều do bà sáng tạo nên.
Vào năm 1986, khi mới 22 tuổi, Calice Becker chủ động tìm đến một giám đốc điều hành ngành hóa mỹ phẩm, chia sẻ với người đàn ông đó về tình yêu mùi hương cùng kiến thức chuyên ngành của mình. Sau khi chăm chú lắng nghe, ông ấy nói với Calice Becker: “Là phụ nữ, cô không liên quan đến ngành công nghiệp này. Vả lại, nhỏ nhẹ như cô, rất khó để thành công”. Sự thật thì hiện tại, Calice Becker đã là một bậc thầy mùi hương được kính trọng. Không chỉ chuyên tâm sáng tạo nước hoa, Calice Becker còn là phó chủ tịch kiêm giám đốc trường đào tạo điều chế mùi hương Givaudan. Năm 2021, Calice Becker được Hiệp hội Nước hoa Quốc tế (TFF) trao giải Thành tựu trọn đời, ghi nhận những cống hiến tốt đẹp và thăng hoa của bà cho ngành công nghiệp mùi hương.
Hồi ở Paris, tôi cũng từng háo hức như Calice Becker thời trẻ, hào hứng hỏi một nghệ sĩ điều hương người Pháp rằng tôi cũng đam mê và muốn được làm nghệ sĩ điều hương lắm, liệu tôi có thể? Không chần chừ, họ đáp lại ngay: ”Ồ, anh không thể! Anh không có gì cả! Cả gia tộc tôi làm công việc này. Tôi có đủ tiền để chi trả cho những nguồn nguyên liệu tốt nhất. Tôi có cả một cộng đồng dùng nước hoa ủng hộ. Tóm lại, anh không có gì, anh không thể”. Lẽ nào châu Á không thể làm nước hoa? Việt Nam không thể có những mùi hương đủ sức đánh động thế giới?
Giữa năm 2022, người yêu hương nước Việt bất ngờ và thích thú trước sự xuất hiện của nhà hương R Parfums cùng bộ sưu tập độc lập gồm 5 chai nước hoa do một nữ nghệ sĩ điều hương thực hiện. Rei, người đứng sau R Parfums cùng dự án Note – The Scent Lab, đã tận tụy suốt 2 năm Covid để hoàn thành 5 mùi hương mới lạ. Từng học điều hương tại Nhật, yêu thích văn hóa Nhật, Rei làm ra mùi hương Eau De Hajime nền nã, mềm mại, kết nối sự thanh lịch ý tứ kiểu Nhật với tinh thần trẻ trung nước Việt nhờ nốt hương hoa trắng lãng đãng càng ngửi càng thấy gắn bó. Yêu Hà Nội cùng mùa hoa tháng 3, Rei cũng sáng tạo nên mùi hương Nostagic March thanh khiết hương hoa bưởi lại thoảng ngọt mùi đường mía rất gần gũi, thân thương. Dũng cảm và thách thức, 221B của Rei là mùi hương của văn chương, của trinh thám, của nước Anh, của Sherlock Holmes, thơm cá tính và bất ngờ nhờ sự kết hợp của hoa mộc tê, thuốc lá kèm da thuộc… Rei, cùng với nữ nghệ sĩ mùi hương Huỳnh Hải Yến – người từng thành công với các thương hiệu như NauNau, Y25 và Metascents, họ là những người phụ nữ Việt Nam đang khẳng định vai trò đáng kể của phái đẹp trong thế giới mùi hương không ngừng thăng hoa và chuyển động.
