Ở vùng trung du xứ Quảng có ngôi làng cổ Lộc Yên được ví như miền tiên cảnh với vẻ đẹp nên thơ, thanh bình với những ngôi nhà cổ hơn trăm tuổi cùng những bờ đá phủ mờ rêu xanh ôm lấy xóm làng, ruộng vườn trù phú.
Làng cổ Lộc Yên thuộc xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam. Nơi đây thuộc vùng trung du, bán sơn địa nên đất đai phì nhiêu, khí hậu trong lành, con người bình dị, chất phác và mến khách.
Xưa, Tiên Phước được gọi là vùng đất “thập ngũ tiên sa”, cái tên gắn với sự tích về chuyện 15 nàng tiên trên trời giáng trần xuống chơi ở xứ này. 15 nàng tiên ấy mỗi nàng ở một nơi, nay thành 15 địa danh có chữ “Tiên” ở đầu gồm: xã Tiên An, Tiên Cẩm, Tiên Cảnh, Tiên Châu, Tiên Hà, Tiên Hiệp, Tiên Lãnh, Tiên Lập, Tiên Lộc, Tiên Mỹ, Tiên Ngọc, Tiên Phong, Tiên Sơn, Tiên Thọ và thị trấn Tiên Kỳ.Làng cổ Lộc Yên thuộc về “nàng” Tiên Cảnh, cái tên đẹp gợi tả về chốn bồng lai cảnh tiên và có lẽ cũng vì thế mà người ta thường hay gọi đây là “xứ tiên”. Làng tọa lạc trong một thung lũng đẹp với địa thế xung quanh được bao bọc bởi các dãy núi Rừng Cấm, Đá Bàn, Hố Chò, Rừng Gấm… Dưới chân các dãy núi ấy có sông, có suối, có cả những con mương “dẫn thủy nhập điền” chảy quanh co bao bọc lấy ngôi làng.
Người dân làng Lộc Yên xưa nay đa phần làm nông, ngoài trồng lúa, còn trồng nhiều giống cây ăn quả khác. Nhờ khí hậu mát mẻ, đất đai phì nhiêu nên các giống cây ăn quả hợp đất, hợp nước lên xanh tốt quanh năm, cho trái chín ngọt lành. Khắp làng đâu đâu cũng có vườn trái cây sum suê tươi mát với đủ thứ trái ngon vật lạ, mùa nào thức ấy như: bòn bon, dâu, cam, quýt, bưởi, chuối, mít, sầu riêng, thanh long, măng cụt, hồ tiêu, chè, quế, trầu, cau… cứ như thể cả một làng trái cây ở miệt vườn Nam bộ từ đâu bỗng hiện lên ở xứ này.
Lộc Yên không chỉ có trái ngọt, cây xanh mà còn có cả những con đường, ngõ nhỏ, bờ rào, cổng đá mờ rêu xanh mang nét phong trần của thời gian và sương gió. Từ bao đời nay, người làng Lộc Yên đã biết lấy đá núi, một thứ sản vật trời cho để xây đắp nên những công trình đơn sơ mà tuyệt đẹp. Đá núi được người dân khéo léo xếp thành cổng ngõ, bờ rào, lối đi thẳng tắp, vững bền, vừa tạo nên nét duyên cho ngôi nhà, khu vườn miệt trung du, vừa ngăn mưa gió xỏi lở đất. Trải qua thời gian, đá cứ thế quấn quýt gắn bó với phận người Lộc Yên để rồi mòn nhẵn theo từng bước chân đi hoặc xanh mờ bóng rêu theo năm tháng, gió sương phôi pha dãi dầu.
Đá chắn gió, ngăn mưa… Đá giữ đất, giữ vườn, giữ nhà, giữ ruộng… Nhờ đó mà Lộc Yên nay vẫn còn gần chục ngôi nhà cổ có tuổi đời hơn trăm năm. Nhiều ngôi nhà bề thế làm toàn bằng gỗ mít, thứ cây ăn trái trồng trong chính vườn nhà cho chất gỗ vàng ươm, rắn chắc, càng lâu năm gỗ càng lên nước đẹp và bền chẳng kém gì tứ thiết: đinh, lim, sến, táu. Chẳng thế mà trước năm 1975, ông Ngô Đình Diệm, tổng thống của chế độ Sài Gòn cũ, từng hai lần gạ mua ngôi nhà cổ đẹp nhất ở Lộc Yên, nhưng cả hai lần gia chủ đều nhất quyết không bán.
Thời gian dẫu có phôi pha, cuộc sống dẫu có ồn ào đâu đó nơi phố thị, nhưng Lộc Yên, miền tiên cảnh xứ Quảng vẫn vẹn nguyên với một màu xanh viên mãn, thanh bình và lãng mạn để trở thành chốn ghé thăm cho những ai yêu thích vẻ đẹp thiên nhiên đồng quê thanh vắng, hữu tình và thắm đượm tình quê.
