Hơn thường lệ, lần đầu tiên những bất ổn của không khí, hiện tượng thời tiết đặc biệt nguy hiểm kèm theo gió mạnh và mưa lớn đã vô tình và mau chóng trở thành “bão…từ”. Quá nhiều tiếng la ó, lời ta thán tràn ngập các trang mạng xã hội. Một hiện tượng bình thường và có tính quy luật của tự nhiên bất ngờ tàn phá và để lại một hậu quả khôn lường về đời sống văn hóa, những tổn thương về tinh thần và động chạm rất mạnh đến đời sống tâm linh của người Việt.
Trên thế giới từng có đến hơn một trăm cách đặt tên bão. Người Mỹ từng dùng tên phụ nữ. Hàn Quốc, Nhật Bản đặt tên theo loài thú vật. Malaysia, Campuchia ghi danh theo các loài thực vật . Trung Quốc lấy theo tên các vị thần. Mấy năm gần đây Việt Nam đã đăng ký với WMO mười cái tên để định danh cho những cơn bão là : Sơn Tinh, Ba Vì, Côn Sơn, Hạ Long, Vàm Cỏ, Sông Đà , Sao La, Sơn Ca, Trà Mi và Lekima.
Lấy tên các loài hoa, thú, dòng sông, ngọn núi, bờ vịnh dẫu sao cũng dễ chấp nhận bởi chưng tất cả đều là danh xưng của các tạo vật mà chúa trời, tạo hóa ban cho loài người. Đặt tên bão theo di sản văn hóa thiên nhiên có thể là khởi đầu của một chuyện hài. Hoàn tất một thao tác, thủ tục hành chính, các nhà khoa học khí tượng thủy văn Việt Nam cho thấy họ có cái nhìn và cách sử dụng ngôn từ đầy cảm hứng của những nhà thơ và tư duy của những nhà triết học. Có thể coi cách đặt tên bão trên như là một trong những biểu hiện của sự ”bình thường hóa quan hệ” giữa con người và thiên tai. Hành xử như thế đôi khi cũng đem lại cho nhân loại một cách tư duy khoa học, lối cảm nhận nhân văn hơn.
Nhưng gắn hiện tượng thời tiết đặc biệt nguy hiểm với những biểu tượng văn hóa, niềm tin tín ngưỡng thì quả thật là quá mức… đặc biệt nguy hiểm. Đó là sự bất cẩn? Đó là trò đùa? Đó là sự vô ý thức? Đó là sản phẩm của một nền văn hóa đầy dị tật? Đó là đòn thù? Đó là điềm báo cho những điều bất an, bất toàn?
Có lẽ không đứa trẻ Việt Nam nào không hiểu Sơn Tinh là vị thần đứng đầu trong tứ bất tử. Kể cả người dân ít học nhất cũng hiểu, trân trọng và sùng kính các sự tích, truyền thuyết về Đức thánh Tản (đặc biệt là truyền thuyết Sơn Tinh-Thủy Tinh). Các ông thầy địa lý thì chẳng quên việc Sơn Tinh cưỡi mây nhổ bọt vào trò trấn yểm của phù thủy Tàu Cao Biền. Các nhà văn hóa thì lấy vóc dáng của nơi Sơn Tinh cư ngụ làm phối cảnh văn hóa cho dân tộc này…. Đó không chỉ là tập hợp rời rạc của câu chữ, không chỉ là lịch sử được huyền tích hóa. Vậy mà đại diện cho giới khoa học Việt Nam có thể ngông nhiên làm những điều u tối, mất Nghĩa, thất Đức đến vậy sao?
Có phải hàng chục năm qua những nhà khoa học này cùng bao thế hệ người Việt từng học và hấp thụ những bài giảng giáo điều. Họ từng bị nhồi sọ rằng Sơn Tinh là anh hùng, Thủy Tinh là giặc? Sơn Tinh là thể hiện cái gọi là khát vọng… làm chủ thiên nhiên? Họ được dạy trở thành những kẻ ngạo ngược như thế? …
Có lẽ các nhà khoa học này chưa đọc Sự tích một ngày đẹp trời của Hòa Vang. Trong câu chuyện tưởng chừng bênh vực, bào chữa cho Thủy Tinh “trắng án” lại là một là một cách nhìn nhận tự nhiên, lịch sử chuẩn mực, một thái độ đầy tính NGƯỜI trước quá khứ, văn hóa. Trong “sự tích” hiện đại đó, nhân thần Sơn Tinh- Thủy Tinh và Mị Nương là những chất liệu, hiện tượng không thể tách rời. Đó là vai trò hòa giải của con người với những sức mạnh bất thường của thiên nhiên. Đó là sự giao hòa giữa con người và tự nhiên. Đó là gắn kết con người, tình yêu, sự sinh tồn với đất trời, sông núi…
Bão Sơn Tinh đã đi qua nhưng biểu tượng Sơn Tinh sẽ vẫn trường tồn sau tất cả những bấn loạn thảm thương của con người. Người ta có thể không đo đếm được một cách chính xác những phẩm chất của văn hóa Việt nhưng chắc chắn nó dài hơn những con đê. Tín ngưỡng thờ Thần Núi khó biết cao sâu như thế nào nhưng khả năng lan tỏa của nó không giản đơn và phụ thuộc vào sự kích hoạt sóng vật lý. Tình cảm của con người cũng là những mầm sống nhưng không thể dễ rơi rụng như những hạt thóc nhỏ nhoi trên cánh đồng…
Một con đê biển lớn bị sóng đánh vỡ có thể xây đắp lại. Một cột phát sóng bị gió non bẻ gãy có thể dựng lại. Vụ mùa này mất trắng còn có vụ chiêm bù đắp…Nhưng điều quan trọng hơn là niềm tin rất khó vực dậy sau những chuyện nhăng nhố. Chỉ cầu xin các nhà khoa học, những người đại diện cho chính phủ, những đặc sứ văn hóa của đất nước này thôi đừng gieo gió, hãy dừng rắc bão trên hiện thực văn hóa, tâm linh của dân tộc. Trong giai đoạn quá nhiều thiên tai, nhân tai này của đất nước, một tên gọi thôi cũng có thể là điểm tựa mong manh, cuối cùng của nhân dân.
Chắc là trong số những người tham gia đặt tên cho bão cũng có kẻ từng bôn ba đây đó. Sao họ học không học tập những nhà khoa học Úc khi lấy tên những chính trị gia họ căm ghét để đặt tên cho bão. Sao không lấy “tham nhũng”, “phê và tự phê”, Vinashin hay đồng chí X, Y, Z để đặt tên cho một hiện tượng đặc biệt nguy hiểm này?
Theo Sống Mới
