Việc xử phạt chủ phương tiện (ô tô, xe máy…) không chuyển quyền sở hữu không phải là vấn đề mới mà đã đã được quy định trong nhiều Nghị định xử phạt hành chính về giao thông đường bộ.
Về hành vi vi phạm, đối tượng bị phạt, thẩm quyền xử phạt, NĐ 71 không có gì thay đổi so với quy định cũ. Thay đổi lớn nhất và đặc biệt là so với NĐ năm 2003 là tăng mức phạt (ô tô mức từ 1 – 2 triệu đồng lên từ 6 – 10 triệu đồng, xe máy mức từ 50 – 100 ngàn đồng lên từ 800 ngàn – 1.200 ngàn đồng).
Vì sao, một quy định được Chính phủ đưa ra từ năm 2003 mà nay lại bị dư luận phản ứng dữ dội đến như vậy?
Từ năm 2003 đến nay, chúng ta xử phạt rất ít chủ phương tiện vi phạm, và hầu như cũng chưa tổ chức tuyên truyền sâu rộng về quy định này nên người dân không nắm được. Bằng chứng là: quá nhiều người dân tưởng đây là quy định mới của Chính phủ và suy ra đó là sản phẩm mới của Bộ trưởng Giao thông!
Một quy định có tuổi đời gần 10 năm mà nhiều người dân không biết, trách nhiệm này trước hết thuộc về các cơ quan thực thi pháp luật.
Đặc biệt, tính khả thi của việc giao thẩm quyền cho ai xử phạt, phương pháp phát hiện vi phạm và mức phạt là những vấn đề cần được phân tích kỹ về mặt pháp lý.
Biến quyền thành nghĩa vụ
Các Nghị định trên đều giao cho CSGT có thẩm quyền xử phạt hành vi không chuyển quyền. Muốn phạt được thì trong hàng triệu trường hợp vi phạm giao thông mỗi ngày, CSGT phải tìm được ai là người chủ đích thực của phương tiện chưa chuyển quyền.
Việc giao cho CSGT nhiệm vụ “truy tìm” chủ xe thông qua việc giữ người điều khiển vi phạm vừa không đúng với chức năng của CSGT là lực lượng tuần tra, kiểm soát nhằm đảm bảo trật tự an toàn giao thông (chứ không phải công cụ để thi hành việc trừng phạt chủ sở hữu nhằm mục đích răn đe, thúc đẩy việc nộp thuế, lệ phí trước bạ và làm thủ tục chuyển quyền) vừa không thể khả thi.
Cứ cho rằng trong khi Quốc hội chưa cho phép thành lập lực lượng Điều tra thuế, Cảnh sát thuế như một số ý kiến đề nghị thì Chính phủ có quyền giao việc thuộc chức năng của ngành thuế cho CSGT, nhưng do Bộ luật dân sự quy định việc mượn, thuê tài sản không bắt buộc phải lập thành văn bản, chứng thực. Vì vậy, không thể yêu cầu công dân khi sử dụng phương tiện phải mang theo giấy tờ chứng minh việc mình mượn, thuê.
Đây là một việc làm không thể vì vừa không hợp pháp vừa không phù hợp với thực tế tập quán, với văn hóa ứng xử của người Việt Nam. Chẳng lẽ cả nhà đi chung một chiếc xe máy của bố, lại phải làm sẵn cho mỗi đứa con một cái giấy mượn xe rồi lên xã chứng thực để chứng minh với CSGT khi vi phạm; cần mượn xe hàng xóm đi một lúc có việc gấp, lại phải ngồi lại với nhau viết giấy mượn và đi chứng thực?
Nếu các giấy mượn này không chứng thực thì không có ý nghĩa chứng minh, nhưng nếu yêu cầu phải chứng thực thì trái quy định tại các Điều 401, 480, 512 Bộ luật dân sự theo đó các loại hợp đồng này không buộc phải lập thành văn bản có chứng thực.
Hơn ai hết, người thẩm định thừa hiểu rằng: quy phạm do Chính phủ ban hành không được phép khi thực hiện lại trái Luật của Quốc hội. Bên cạnh đó, dễ nhận thấy sự bất khả thi về nghĩa vụ chứng minh.
Quyền sở hữu của chủ phương tiện, có thể bị điều chỉnh bởi luật dân sự và luật hành chính. Dưới góc độ dân sự, nghĩa vụ chứng minh thuộc về đương sự và sự kiện pháp lý xuất hiện nghĩa vụ chứng minh là khi có tranh chấp quyền sở hữu.
Dưới góc độ hành chính, nếu xử phạt hành chính vì lí do không chuyển quyền thì nghĩa vụ chứng minh thuộc người có thẩm quyền xử phạt. Đây một nguyên tắc bắt buộc trong xử lý vi phạm hành chính đã được chứng minh tính hợp lý trong thực tiễn và được luật hóa tại Luật xử lý vi phạm hành chính.
Về mặt pháp lý, tổ chức, cá nhân có quyền thì có thể họ dùng quyền của mình hoặc không, và kể cả trường hợp họ không dùng quyền thì để có căn cứ xử phạt, nghĩa vụ chứng minh vẫn thuộc về người có thẩm quyền xử phạt.
“Hoãn binh” việc xử phạt xe không chính chủ cũng không phải giải pháp. Ảnh minh họa
Như vậy, pháp luật hiện hành không cho phép CSGT biến “quyền” của người điều khiển phương tiện thành “nghĩa vụ” bắt buộc của họ.
Bắt công dân chứng minh chiếc xe đang đi là xe mượn hay xe mua nhưng chưa làm thủ tục vào thời điểm nhân lúc họ vi phạm luật lệ về giao thông nhằm làm căn cứ xử phạt vi phạm hành chính là không đúng pháp luật.
Để đảm bảo giữ được trật tự an toàn giao thông, chống tai nạn, ùn tắc hiện nay, CSGT đã quá vất vả. Bằng cách nào để họ vừa đảm bảo hoàn thành tốt nhiệm vụ chính, vừa hoàn thành được trách nhiệm chứng minh trên?
Rõ ràng quy định của Nghị định đã không thỏa mãn được yêu cầu “sự phù hợp giữa quy định của dự thảo với điều kiện đảm bảo thực hiện”.
Hoãn binh?
Hơn nữa, nghị định không đáp ứng yêu cầu “sự phù hợp giữa quy định của văn bản với yêu cầu của thực tế, trình độ phát triển của xã hội”.
Không ai phản đối việc xử phạt hành chính chủ phương tiện không làm thủ tục chuyển quyền, nhưng người làm chính sách hơn ai hết phải hiểu rằng: các quy định đưa ra phải phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và cả tập quán, văn hóa, thực trạng về ý thức của người dân thì mới khả thi.
Chúng ta phải nhìn thẳng vào một sự thật là: Trong hàng chục năm qua, mặc dầu pháp luật đã có quy định, nhưng thực tế quản lý tài sản của công dân nói chung, quản lý nhà, đất, phương tiện giao thông nói riêng của chúng ta không tốt.
Trước khi trách người dân tại sao lách luật, tại sao trốn thuế, lệ phí trước bạ, chúng ta phải tự hỏi tại sao họ lại làm như thế và có thể làm được như thế?
Quy định pháp luật chưa phù hợp thực tiễn, sự thực thi pháp luật chưa nghiêm trong một thời gian dài đã tác động vào ý thức của cả người dân cũng như cán bộ thực thi, tạo thành một tập quán, thói quen tuy không tốt nhưng đã trở thành khá phổ biến.
Để thay đổi một hành vi đã trở thành thói quen phổ biến của cộng đồng, để xử lý một tồn tại mang tính lịch sử mà thời gian từ khi ký Nghị định đến khi có hiệu lực là 51 ngày, chưa tổ chức tuyên truyền sâu rộng, vậy mà chúng ta lại dùng lực lượng CSGT (hiện là lực lượng vũ trang) tổ chức thực hiện đồng loạt, liệu chúng ta có thể thực hiện thành công?
Về mức phạt, thử so sánh mức phạt từ NĐ 15 năm 2003 cho đến NĐ 71 tăng bao nhiêu lần? Số tiền hơn triệu đồng phạt/xe máy đối với người nghèo, với người dân nông thôn, các em sinh viên là tài sản không nhỏ; 10 triệu đồng/ ô tô thì kể cả người có điều kiện cũng là cả một vấn đề.
Mức phạt này có phù hợp với thu nhập và mức sống trung bình của người dân, nhất là trong điều kiện khó khăn hiện nay không thì cả Bộ tài chính khi được xin ý kiến và Bộ tư pháp khi thẩm định phải có câu trả lời trước khi Nghị định được thông qua.
Mức phạt quá cao đã làm cho nhiều người dân hoặc là có phản ứng cực đoan với chính sách của Nhà nước, hoặc với người trực tiếp thực thi, hoặc là loay hoay tìm cách lách luật (trong đó không loại trừ việc chung chi cho CSGT tiêu cực).
Điều trần tại QH?
Từ góc độ pháp lý, có thể khẳng định rằng: Việc xử phạt chủ phương tiện không chuyển quyền sở hữu quy định tại các Nghị định 71 không đảm bảo quy định của về tính khả thi.
Phương án mà một vài chuyên gia của Bộ Tư pháp, Bộ Công an đưa ra là tạm hoãn thi hành nội dung này chỉ là giải pháp “hoãn binh”. Đó không phải là sự thừa nhận tính thiếu khả thi của các Nghị định về nội dung này, càng không phải là giải pháp để khắc phục sự thiếu khả thi này.
Chính phủ cần sớm xem lại Nghị định này. Ủy ban pháp luật, Ủy Quốc phòng và An ninh của Quốc hội nên phối hợp giám sát và tổ chức một phiên điều trần về việc tuân thủ các quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong việc ban hành các Nghị định trên.
ĐBQH Lê Thị Nga – Phó Chủ nhiệm Ủy ban tư pháp của Quốc hội
Theo Vietnamnet
