Trong buổi UOB Collectors’ Night, sự kiện thuộc khuôn khổ giải thưởng UOB Painting of the Year 2025, điều đọng lại không phải là giá trị vật chất của một tác phẩm đoạt giải, mà là những cuộc đối thoại mở giữa họa sĩ, giám tuyển và nhà sưu tập và người yêu nghệ thuật. Những chia sẻ không đi tìm một chân lý nghệ thuật duy nhất, mà mở ra nhiều góc nhìn về hành trình sáng tạo, vai trò của thị trường và trách nhiệm của từng mắt xích trong hệ sinh thái nghệ thuật đương đại.
Từ những lát cắt đối thoại tại UOB Collectors’ Night, một câu hỏi lớn dần hiện hình không chỉ cho các nghệ sĩ trẻ, mà cả cho người thực hành lâu năm và người sở hữu tác phẩm: Lối đi nào cho sự phát triển bền vững trong nghệ thuật? Đây không còn là câu hỏi dành riêng cho từng cá nhân, mà là một mệnh đề chung đặt giữa dòng chảy đang chuyển động của nghệ thuật khu vực, nơi tài năng không thể đứng một mình nếu thiếu những hệ thống nâng đỡ dài hạn.
Câu trả lời cho bài toán phát triển bền vững trong nghệ thuật có lẽ nằm ngay trong tinh thần nhất quán mà UOB theo đuổi suốt nhiều thập kỷ qua, thông qua giải thưởng UOB Painting of the Year. Khi một ngân hàng thương mại trở thành nhà bảo trợ nghệ thuật, đó là minh chứng rõ ràng rằng nghệ thuật và kinh tế không chỉ có thể song hành, mà vốn dĩ cần vận hành trong cùng một hệ sinh thái.
Từ những bước đi đầu tiên tại Singapore vào năm 1982 đến sự lan tỏa rộng khắp Đông Nam Á, UOB đã kiến tạo một sân chơi nghệ thuật, tạo tiền đề xây dựng hệ thống nuôi dưỡng tài năng và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của nghệ thuật đương đại. Ở đó, cuộc thi hơn cả một không gian khép kín dành riêng cho giới chuyên môn hay nhà sưu tầm nhiều kinh nghiệm, mà trở thành cầu nối để những nhân tố cùng tham gia vào tiến trình thúc đẩy trao đổi và tạo nên những nền tảng bền vững cho thị trường nghệ thuật khu vực.
Lần thứ hai đảm nhận vai trò Trưởng Ban Giám Khảo cuộc thi UOB Painting of the Year, họa sĩ Đặng Xuân Hòa nhìn nhận những hoạt động của UOB như một bước tiến tất yếu trong tiến trình phát triển của mỹ thuật Việt Nam đương đại. Trưởng thành từ nền tảng mỹ thuật Đông Dương, ông hiểu rõ mỗi tác phẩm đều mang trong mình một ý niệm riêng biệt, một tinh thần thể nghiệm không trùng lặp. Nhưng dù độc lập đến đâu, nghệ thuật vẫn cần được ghi nhận, đối thoại và tồn tại trong một không gian có khả năng lưu giữ ký ức thị giác của thời đại.
Tự do sáng tạo là điều kiện tiên quyết, nhưng theo họa sĩ Đặng Xuân Hòa, nếu thiếu đi sự thấu cảm và đồng hành từ những hệ thống chuyên nghiệp như giới giám tuyển, sưu tập, tổ chức nghệ thuật, thì tác phẩm rất dễ rơi vào quên lãng. Trong vai trò giám khảo, ông không chỉ quan sát hay đánh giá, mà coi đây là cơ hội để kết nối, lắng nghe, và đối thoại cùng thế hệ nghệ sĩ trẻ. Họ là những người đang dần rời khỏi không gian kín của giảng đường để bước vào thực tiễn thị trường.
Từ góc nhìn của một nhà giám tuyển, Ace Le nhận thấy những tín hiệu tích cực đang dần hé lộ trong vài năm trở lại đây. Nếu trước kia, phần lớn tác phẩm của nghệ sĩ Việt Nam chỉ tìm thấy cộng hưởng từ thị trường quốc tế, thì nay, dòng chảy ấy đang chuyển hướng một cách rõ nét: khoảng 80% nhà sưu tập quan tâm đến nghệ thuật Việt hiện nay là người Việt.
Một con số tưởng chừng đơn giản, nhưng lại đánh dấu một bước chuyển mang tính lịch sử. Nó phản ánh sự thay đổi trong cách người Việt nhìn nhận nghệ thuật trong nước. Đó không còn là sự ngưỡng mộ từ xa, mà là một sự tiếp cận gần gũi, có trách nhiệm và đầy chủ động. Theo Ace Le, giá trị lớn nhất không nằm ở những con số giao dịch, mà ở việc dần hình thành một chiếc cầu vững chắc giữa nghệ sĩ và nhà sưu tập.
Bởi bên cạnh tài năng và nỗ lực không ngừng của người sáng tác, chính mạng lưới sưu tập có hiểu biết và gắn bó lâu dài mới là yếu tố then chốt giúp nghệ thuật tồn tại trong đời sống thẩm mỹ của cộng đồng và trong những chương tiếp theo của lịch sử nghệ thuật Việt Nam.
Qua ba mùa tổ chức, UOB Painting of the Year đang âm thầm kiến tạo một nền tảng trung gian, điều mà mỹ thuật Việt Nam trong nhiều năm qua vẫn thiếu: một không gian nơi nghệ sĩ có thể tìm thấy thị trường riêng, mà không cần thỏa hiệp với thị hiếu đại chúng; nơi các nhà sưu tập tiếp cận nghệ thuật không qua lăng kính thị trường hóa, mà qua bản chất sáng tạo nguyên bản.
Cuộc thi không chỉ dừng lại là bệ phóng cho tài năng, mà còn ở những hoạt động vệ tinh như triễn lãm, đối thoại, đóng vai trò là cầu nối giúp nghệ sĩ và các bên trong hệ sinh thái nghệ thuật như các nhà sưu tập, nhà bảo trợ, phòng tranh các giám tuyển… có thể gặp được nhau. Đặc biệt, UOB luôn kiên định với vai trò “người kiến tạo kết nối, không tham gia giao dịch”, một nguyên tắc tưởng chừng đơn giản, nhưng lại là điều kiện then chốt để giữ cho không gian đối thoại giữa nghệ thuật và thị trường luôn ở trạng thái minh bạch và cân bằng.
Trong bức tranh nghệ thuật đương đại Việt Nam, ngày càng nhiều nghệ sĩ trẻ như Cao Văn Thục lựa chọn lắng nghe đời sống trước khi cất lên tiếng nói của riêng mình. Với “Gắn kết tạm thời”, tác phẩm đoạt giải cao nhất ở hạng mục “Nghệ sĩ Thành danh” tại UOB Painting of the Year 2025, Thục kể một câu chuyện nhìn từ dưới lên, bằng cái nhìn nhẫn nại và thấu cảm.
Trên bề mặt sơn mài kết hợp kỹ thuật axit trên hợp kim nhôm, hình ảnh những người lao động chen chúc trên thùng xe hiện lên như một phản xạ sinh tồn giữa lòng phố thị. Họ bám víu lấy nhau vì cùng rơi vào một hoàn cảnh dễ tổn thương. Lớp nền nhẵn bóng phản chiếu ánh sáng đô thị đối lập với hình hài thô ráp, xô lệch của những thân phận lấm lem, tạo nên một sự đối chọi ám ảnh, gợi nhắc về khoảng cách giữa bề mặt hào nhoáng và tầng sâu chưa từng được nói thành lời trong đời sống đô thị đương đại.
Sự hiện diện của “Gắn kết tạm thời” tại UOB Painting of the Year 2025 mang lại cho Cao Văn Thục cơ hội kể lại quan sát của mình trước giới chuyên môn, đồng thời mở ra một không gian nơi cộng đồng sưu tập có thể tìm thấy anh qua chính những chất vấn về con người, khoảng cách xã hội và vai trò của nghệ thuật trong việc làm sáng tỏ những điều thường bị che giấu.
“Trước đây, tôi thường nghĩ nghệ thuật là hành trình của một cá nhân. Nhưng sau cuộc thi, tôi nhận ra nghệ thuật cũng là một cuộc đối thoại giữa nghệ sĩ và giới sưu tập, và chúng tôi cùng nhau hoàn thiện tác phẩm”, Cao Văn Thục chia sẻ.
Thực tế cho thấy, bản chất của sự phát triển nghệ thuật luôn cần đến đối thoại giữa nghệ sĩ và tác phẩm, cũng như giữa nghệ sĩ và nhà sưu tập. Dưới góc nhìn từ việc nghiên cứu, hơn một thập kỷ tại hai thị trường Việt Nam và Singapore, Ace Le nhận định: “Sưu tầm không chỉ là đầu tư, mà là cách tạo nên sức sống cho nghệ thuật”.
Theo anh, những sân chơi như UOB Painting of the Year đang góp phần định hình lại vai trò của người giám tuyển. Họ không còn là người đứng giữa tác phẩm và thị trường, mà là một “phiên dịch viên” đúng nghĩa. Họ đọc vị giá trị thị giác hay kỹ thuật, truyền tải câu chuyện nội tâm của nghệ sĩ đến với công chúng, giúp xây dựng cầu nối bền vững giữa sáng tạo và thấu cảm.
Từng theo dõi sát sao sự chuyển mình của thị trường nghệ thuật Đông Nam Á, Ace Le nhìn nhận Việt Nam sở hữu đầy đủ tiềm năng: nghệ sĩ có nghề, tác phẩm có chiều sâu. Nhưng theo anh, điều còn thiếu là một mắt xích mang tính cấu trúc: sự kết nối bền vững giữa không gian sáng tạo và hệ thống đầu tư; giữa người làm nghệ thuật và những người có thể đưa tác phẩm của họ bước ra khỏi phạm vi địa phương.
“Chúng ta có những câu chuyện hay, nhưng vẫn cần thêm những người có thể kể lại chúng bằng ngôn ngữ toàn cầu để nghệ thuật Việt không chỉ được nhìn thấy, mà còn được lắng nghe và công nhận một cách sâu sắc hơn”, Ace Le chia sẻ.
Nhìn từ tổng thể, những buổi kết nối như UOB Collectors’ Night là điểm khởi đầu cho những mối quan hệ dài hạn, nơi nghệ thuật vượt ra khỏi không gian trưng bày để bước vào đời sống thực. Như họa sĩ Đặng Xuân Hòa từng nói: “Nghệ thuật chính là phương tiện kết nối mọi tâm hồn”. Quả thật, khi nghệ thuật không còn đứng tách biệt cùng người sáng tạo, mà được lắng nghe, nuôi dưỡng và đầu tư bởi những tâm hồn đồng điệu, nó tự khắc không còn hiện diện như một vật phẩm được sở hữu, mà trở thành một câu chuyện chung, được sẻ chia, được sống tiếp và được trân trọng qua từng thế hệ.
