Tư duy chuyển thể trong trang sức Van Cleef & Arpels

Giữa những khuôn phép hoàng gia và quy tắc xã giao của giới quý tộc, âm thầm xuất hiện một khái niệm mang tính thách thức: trang sức có thể biến đổi. Từ những chiếc trâm cài có thể chia đôi, chiếc vòng cổ có thể tách thành hoa tai cho đến những cơ chế ẩn đầy mê hoặc, Van Cleef & Arpels là một trong những nhà kim hoàn đang nỗ lực viết tiếp định nghĩa mới cho trang sức cao cấp: vẻ đẹp biến hình và không ngừng tiến hóa cùng con người.

Trang sức có thể biến đổi gắn bó mật thiết với trang phục và bối cảnh kinh tế – xã hội qua từng thời kỳ. Từ thời Trung Cổ, chi tiết gắn trên thắt lưng đã được thiết kế để có thể tháo rời, dây xích kim loại linh hoạt vừa là dây chuyền vừa là đai lưng. Dưới chế độ Ancien Régime, tầng lớp nắm quyền thường gắn đá quý trực tiếp lên y phục, kết vào vải hoặc tháo rời tùy theo thẩm mỹ thời trang đương thời. Đến thế kỷ XIX, đặc biệt là trong giai đoạn Đệ Nhị Đế chế khi tầng lớp tư sản bắt đầu mô phỏng lối sống và quy chuẩn thẩm mỹ của giới quý tộc, Haute Couture dần hình thành tại Paris, ý niệm về sự linh hoạt trong trang sức càng trở nên gắn bó với ngôn ngữ thời trang cao cấp.

Trang sức với tính linh hoạt vốn được thiết kế để chuyển đổi theo hoàn cảnh sử dụng. Chiếc vương miện chính là đại diện tiêu biểu được sinh ra từ mục đích đó. Đây vốn dĩ là món trang sức chủ đạo trong lễ phục cưới của các cô dâu thuộc tầng lớp thượng lưu. Để giảm chi phí, vương miện thường được tạo nên từ nhiều chiếc trâm cài gắn trên một khung kim loại bằng các vít xoáy hình cánh bướm. Sau buổi lễ, từng chiếc trâm có thể tháo rời để sử dụng hàng ngày hoặc kết hợp lại thành món trang sức cài ngực.

Trong thế giới trang sức cao cấp, những thiết kế tưởng chừng giản đơn lại thường ẩn chứa sự phức tạp bậc nhất. Van Cleef & Arpels là minh chứng điển hình cho nghịch lý đó. Một trong những biểu tượng đặc sắc của Maison chính là kỹ thuật độc quyền Mystery Set – phương pháp đính đá quý tinh xảo đến mức bề mặt liền mạch tuyệt đối, không lộ chấu hay chi tiết kim loại. Không kém phần huyền bí và cũng là tinh thần cốt lõi của Van Cleef & Arpels chính là dòng trang sức biến đổi. Với cấu trúc mô-đun linh hoạt, mỗi thiết kế cho phép người đeo biến hóa thành nhiều hình thái khác nhau, tự do chuyển đổi cách thức sử dụng.

Năm 1924, Maison ra mắt một thiết kế vòng cổ Art Deco mô phỏng đóa hoa trong bình. Dây chuyền bạch kim được tô điểm bằng men màu, đá onyx, ngọc sapphire, ngọc lục bảo, ruby cắt giác cabochon, kim cương cắt giác hoa hồng và brilliant với phần mặt có thể tháo rời thành ghim cài áo nhờ hệ vít cánh bướm. Dù vận dụng một nguyên lý kỹ thuật từ thời tiền công nghiệp, Van Cleef & Arpels đã biến nó trở thành nền tảng cho một tư duy thiết kế mang tính cách mạng: đưa kỹ thuật tháo lắp thành ngôn ngữ thẩm mỹ.

Lise Macdonald, Giám đốc Bảo tồn Di sản của Van Cleef & Arpels chia sẻ rằng trang sức cao cấp có thể biến đổi đã trở thành dấu ấn đặc trưng của Maison vào thập niên 20, tiếp nối di sản sáng tạo từ thế kỷ XVIII và XIX. Bên cạnh việc gìn giữ kho tư liệu đồ sộ của Van Cleef & Arpels, đội ngũ của bà còn quản lý một bộ sưu tập di sản gồm gần 2.000 món trang sức, đồng hồ và các tác phẩm nghệ thuật, được trưng bày tại Galerie du Patrimoine tọa lạc tại Quảng trường Place Vendôme (Paris), cũng như trong các triển lãm lưu động trên toàn
thế giới.

Một trong những kiệt tác trang sức biến đổi tiêu biểu, từng được trưng bày tại triển lãm “Gems” ở Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Paris là đôi vòng tay kiểu cuff của tiểu thư Daisy Fellowes. Năm 1926, nữ quý tộc Pháp, đồng thời là người thừa kế gia đình sản xuất máy may Singer, đã đặt Van Cleef & Arpels chế tác một chiếc vòng tay đính ngọc lục bảo và kim cương lấy cảm hứng từ họa tiết Ấn Độ. Hai năm sau, bà tiếp tục đặt thêm một phiên bản thứ hai để đeo đối xứng trên cả hai cổ tay. Điều đặc biệt là Maison đã sáng tạo ra một cơ chế nối hai chiếc vòng tay này lại với nhau, để có thể biến hóa chúng thành một chiếc vòng cổ duyên dáng.

Kiệt tác Art Deco ra đời vào thập niên 20 này dự báo cho hai trong số những thiết kế mang tính biểu tượng nhất của Van Cleef & Arpels: dây chuyền Passe-Partout (1938) và dây chuyền Zip (1950). Theo chia sẻ từ bà Lise Macdonald, Passe-Partout được phát triển dựa trên chiếc devant de corsage – món trang sức từng được khâu trực tiếp lên phần trang trí trước ngực của đầm dạ hội, thường có hình dáng như một bó hoa, với cánh hoặc nụ có thể tháo rời để đeo đơn lẻ hoặc kết hợp tùy theo hoàn cảnh. Mẫu Passe-Partout Hawaï ra mắt năm 1939 đã đánh dấu bước đột phá khi kết hợp cụm hoa làm từ ruby và sapphire với chuỗi mắt xích bằng vàng 18K dẻo mềm kiểu Tubogas, một yếu tố mang tính hiện đại bất ngờ, lấy cảm hứng trực tiếp từ vòi sen. Cấu trúc linh hoạt này được hoàn thiện bởi một cơ chế khóa ẩn, cho phép người đeo dễ dàng biến hóa món trang sức thành vòng cổ ngắn, dây chuyền dài, thắt lưng hoặc vòng tay. Ngày nay, Passe-Partout đã được phát triển thành nhiều phiên bản mới, với thiết kế có thể gắn thêm tối đa năm chiếc trâm cài, tiếp tục khẳng định tính linh động và sáng tạo không giới hạn vốn là thế mạnh của Van Cleef & Arpels.

“Cũng giống như nhiếp ảnh, trang sức là một cách để ghi lại khoảnh khắc thoáng qua, nhưng bằng kim loại và đá quý”, bà Lise Macdonald chia sẻ về sự biến hóa trong thiết kế của Van Cleef & Arpels. “Thông qua mô-típ hoa, lá hay cánh chim, bạn có thể cảm nhận được hơi thở của tự nhiên, của gió và cả thời gian”.

Trong một thế giới nơi thay đổi là hằng số duy nhất, trang sức biến đổi không chỉ là kỹ nghệ bậc thầy mà còn là một triết lý sống. Chiếc vòng tay hôm nay có thể trở thành một món đồ hoàn toàn mới vào ngày mai, không phải vì người sở hữu thay đổi, mà vì nó cũng thay đổi. Dụng ý đằng sau các thiết kế trang sức biến đổi của Van Cleef & Arpels chính là tạo nên vẻ đẹp biết thích nghi, lắng nghe thời đại và đồng hành cùng chủ nhân.

Và chính bởi khả năng tùy biến ấy, trang sức biến đổi hứa hẹn sẽ giữ vai trò then chốt trong tương lai: trở thành giải pháp cho lối sống năng động, nơi một thiết kế có thể đáp ứng nhiều hoàn cảnh, từ sự kiện trọng đại đến nhịp sống thường nhật. Xu hướng này cho thấy cách trang sức thích ứng với nhu cầu linh hoạt, tiết chế và bền vững của thế hệ mới.