Thật khó để lướt mạng xã hội trong thời gian qua mà không bắt gặp những cụm từ như “light feminine energy” hay “dark feminine aesthetic”. Xu hướng phân chia phụ nữ thành hai kiểu hình tính nữ đối lập không hẳn là điều mới mẻ, và sự trỗi dậy của nó trong thời đại mạng xã hội đã càng khiến cho khái niệm tính nữ trở thành một điều vừa cụ thể lại vừa… xa rời thực tế. Khi tính nữ bị định dạng và tiêu chuẩn hóa, ta buộc phải tự hỏi: đâu là ranh giới giữa việc định hình phong cách của bản thân, và việc tiếp tục bị hạn chế bởi một hệ hình đã cũ chỉ đang khoác lên một tên gọi mới?
Light feminine được dùng để định nghĩa sự nữ tính dịu dàng, truyền thống, kín đáo và mềm mại. Cô gái light feminine mặc những gam màu trắng, be, hồng nhạt; thường chọn váy lụa hoặc váy hoa nhí, trang điểm nhẹ tay với tông màu tự nhiên. Light feminine là dáng vẻ mong manh, cử chỉ mềm mại, nói khẽ cười duyên, nhìn là muốn che chở, sống gần với khuôn mẫu người con gái lý tưởng từ những thập niên cũ – hãy hình dung đến Elle Fanning hay Audrey Hepburn, với vẻ đẹp cổ điển, thuần khiết.
Ở thái cực ngược lại là dark feminine – sự nữ tính sắc sảo, quyến rũ, bí ẩn, kiêu sa và đầy mê hoặc, cô ấy bước đi và cả thế giới phải ngước nhìn. Khác với vẻ đẹp mềm mại của light feminine, dark feminine hiện diện qua ánh nhìn sắc lẹm, những đường kẻ eyeliner kéo dài, đôi môi đỏ đậm, và những bộ váy ôm body tông đen, đỏ. Megan Fox, Angelina Jolie – những biểu tượng điện ảnh với phong thái sắc lạnh và ánh nhìn như thiêu đốt, lại trở thành hình mẫu tiêu biểu cho phong cách này.
Thế nhưng, không chỉ đơn thuần dừng lại ở những nét tính cách tự nhiên, hay “aesthetic” riêng của mỗi người, những đặc tính light hay dark ấy giờ đây lại trở thành các “kỹ năng” phải rèn dũa. Những video ngắn hướng dẫn “nhập vai”, dù là khuyên phái nữ phải ăn nói nhỏ nhẹ, ngây thơ trước mặt đối phương, hay nắm bắt tâm lý ham muốn chinh phục của nam giới bằng sự kiêu kỳ chẳng hề khó bắt gặp. Quy mô lớn hơn thậm chí là những khóa học trả phí từ các chuyên gia tính nữ, hướng dẫn phụ nữ kích hoạt năng lượng nữ tính, làm sao để trở thành một người phụ nữ đúng chuẩn light hay dark feminine.
Cơn sốt light và dark feminine không chỉ đến từ những yếu tố thẩm mỹ dễ tiếp cận hay những biểu tượng văn hóa nổi bật được, mà bắt đầu từ nhu cầu sâu xa của người phụ nữ hiện đại trong việc đi tìm một phiên bản dễ được yêu, dễ được công nhận trong một thế giới liên tục đưa ra các tiêu chuẩn về nữ giới. Việc “học” để trở thành một kiểu phụ nữ lý tưởng trở nên hấp dẫn khi nó hứa hẹn sự chủ động, rằng chỉ cần thay đổi cách ứng xử, ta xứng đáng và sẽ được yêu. Sự tinh vi của trào lưu này chính ở chỗ tưởng chừng như trao quyền ấy. Bởi dù mang hình thức lựa chọn, nó vẫn dựa trên một tiền đề cũ: phụ nữ cần điều chỉnh bản thân để vừa vặn với một hình mẫu định sẵn.
Thoạt nhìn, sự tồn tại song song của hai hình mẫu này tưởng như mở rộng biên độ biểu đạt tính nữ: phụ nữ có thể chọn dịu dàng hoặc sắc sảo, tùy vào bản ngã của mình. Nhưng xét đến cùng, bản chất của cả hai vẫn chỉ là những công thức đã được định hình sẵn về một người phụ nữ “đúng chuẩn”. Đằng sau đó là một logic cũ kỹ chưa từng rời khỏi văn hóa đại chúng: để trở nên hấp dẫn, phụ nữ cần phải đi theo những hình mẫu cứng nhắc, không được tự do thể hiện những cá tính đa dạng. Một bên là dịu dàng, một bên là quyến rũ, nhưng cả hai đều không nói gì về việc bạn thực sự là ai, và bạn được quyền tự do thể hiện mình không dựa trên một khuôn mẫu nào cả.
Việc phân loại tính nữ thành hai hình mẫu đối lập đã vô hình chung xóa bỏ khả năng tồn tại của một phổ tính cách đa dạng trong phụ nữ. Trái với việc được khuyến khích trở thành những người phụ nữ với cá tính riêng, phức tạp và đa chiều, chúng ta bị thu nhỏ thành hai khuôn mẫu, mà mọi thứ nằm ngoài hai biên độ ấy đều bị gắn mác là “lệch chuẩn”. Nếu theo phong cách “light”, bạn nên ngây thơ, luôn thể hiện mình cần được yêu chiều, tránh thể hiện chính kiến hay mong muốn độc lập. Nếu là “dark”, bạn phải lạnh lùng, bí hiểm, không bộc lộ cảm xúc, cũng đừng cư xử dịu dàng. Trong khi đó, thực tế là cảm xúc con người không vận hành theo lược đồ hai chiều như thế.
Đáng nói hơn, logic nhị nguyên ấy không mới. Nó thực chất chỉ là sự tái bản tinh vi của những vai trò giới (gender roles). Light feminine chẳng qua là hình hài mới của hình mẫu người vợ ngoan hiền, bao dung, mềm mỏng, luôn lui về một bước để không đe dọa đến sự nam tính hay quyền lực của người đàn ông.
Trong khi đó, dark feminine, tưởng như đã thoát ly khỏi những định kiến giới về phụ nữ, vẫn vận hành theo hình mẫu femme fatale cũ: luôn phải quyến rũ, độc lập nhưng không được chủ động – phải biết kích hoạt bản năng chinh phục của người đàn ông, mạnh mẽ nhưng không được làm lu mờ nam giới. Tính nữ được vẽ lại không nhằm giải phóng người phụ nữ khỏi những định kiến về giới, mà vẫn dựa trên một xã hội đã quen đánh giá họ qua lăng kính của đàn ông. Và xét đến cùng, nếu bản sắc vẫn được định hình xoay quanh cách phụ nữ có thể trở nên “dễ chấp nhận” hơn trong một thế giới do nam giới thiết kế, thì đó chưa bao giờ là tự do thật sự.
Hệ quả thầm lặng nhưng sâu sắc nhất có lẽ là sự mất đi bản sắc chân thật của một người phụ nữ. Khi nữ tính không còn là thứ thuộc về bản chất, mà là thứ người ta phải thể hiện cho đúng, phụ nữ sống trong một trạng thái thường trực của biểu diễn. Họ không còn chỉ cần là chính mình, mà cần học cách uốn nắn theo đúng hình mẫu đã chọn. Mọi biểu hiện đều được căn chỉnh theo ánh mắt nam giới (the male gaze) thay vì xuất phát từ bản thể thực sự. Từ ánh mắt đến bước đi, từ cách nói năng đến biểu cảm khuôn mặt – mọi thứ phải vừa đủ gợi cảm nhưng không quá lố, dịu dàng nhưng không nhàm chán, mạnh mẽ nhưng không bị xem là áp đảo phái nam. Trong quá trình tự chỉnh sửa mình cho vừa vặn với một hình ảnh được định nghĩa từ bên ngoài, phần người thật, với những mâu thuẫn không nên bị gò ép theo khuôn khổ, những xúc cảm chân thực lại càng bị kìm nén để thay chỗ cho những gì xã hội muốn nhìn.
Trào lưu dark và light feminine vì thế không đơn giản chỉ là một “aesthetic” – nó là một hệ hình văn hóa với những hệ quả từ việc phân mảnh bản sắc nữ giới, đến tái lập các vai trò giới truyền thống, rồi cuối cùng là bào mòn tính chân thực trong cách phụ nữ hiện diện. Những điều đó len lỏi dưới vỏ bọc của phong cách cá nhân, lý tưởng hóa một phiên bản tính nữ hoàn hảo mà thiếu tính thực tế: đẹp đúng cách, nói đúng kiểu, ứng xử đúng khuôn. Và trong khi nó mang đến cảm giác được thuộc về một định nghĩa rõ ràng, thì nó cũng gieo rắc một nỗi bất an sâu thẳm: rằng nếu lệch ra khỏi năng lượng light hay dark, liệu bạn có còn đủ nữ tính?
Câu trả lời là: không ai cần phải toát ra bất kỳ loại năng lượng nào để xứng đáng được nhìn nhận là một người phụ nữ chuẩn mực. Đã đến lúc chúng ta ngừng tìm kiếm phiên bản tính nữ tối ưu trong những video hướng dẫn, hay trong những công thức đóng gói thành khóa học, bảng checklist trở thành một light hay dark feminine. Tính nữ không nên và cũng chẳng cần bị giản lược thành một khuôn mẫu nào. Phụ nữ có thể vừa logic vừa cảm xúc, vừa ồn ào vừa lặng lẽ, vừa mềm mại vừa quyến rũ, vừa thích được tự chủ vừa ưa sự chiều chuộng, hay tất cả cùng một lúc. Trong một thế giới vẫn còn định nghĩa tính nữ bằng cách một người phụ nữ được nhìn thay vì cách cô ấy cảm nhận chính mình, có lẽ điều tự do nhất là đừng ép buộc bản thân phải vận hành theo những nhãn mác. Vì rốt cuộc, tính nữ không phải là một năng lượng phải kích hoạt, mà là một phần tự nhiên trong con người bạn – dù có biểu đạt nó bằng ánh mắt dịu dàng, giọng nói mạnh mẽ, hay những điều không nằm trong bất kỳ bản hướng dẫn nào.
Chỉ khi được nhìn nhận như một dòng chảy linh hoạt, không đóng khung, tính nữ mới có thể trở về đúng với bản chất thật sự của nó: một phổ trải dài vô tận của cảm xúc, tư duy, bản năng, và trực giác – hiện diện khác nhau trong mỗi người. Hãy để mỗi người phụ nữ được quyền viết lại định nghĩa riêng về tính nữ “đạt chuẩn” – một định nghĩa có thể thay đổi, muôn vàn màu sắc, nhưng mãi luôn là của chính họ.
