Talarium et Lux – kẻ “phá” ballet cổ điển?

Không gian trong vắt, vài giọt âm thanh từ cây đàn hạp cất lên nhẹ tới mức tưởng như thăng hoa ngay thành sương khói. Ánh trăng tím ngắt trải xuống hồ nước rung rinh sóng, những đốm lân tinh huyền ảo bay lơ lửng… Rồi đàn thiên nga trắng muốt từ từ lướt tới, những chiếc váy như đám lông vũ mềm mại dập dờn theo mỗi nhịp chân…

Không, không phải một thước phim hay hình phản chiếu của trí tưởng tượng mơ hồ, ấy là cảnh đầu tiên của màn 2 – vở  ballet “Hồ Thiên Nga” kinh điển qua bàn tay dàn dựng của Mikhail Leonidovich Lavrovsky, nghệ sĩ nhân dân Liên Xô, vũ công huyền thoại, Giám đốc Nghệ thuật Nhà hát Talarium et Lux.

S.Siminov trong vở diễn Swan Lake

Chỉ đạo nghệ thuật  Mikhail Leonidovich Lavrovsky

Khái niệm ballet thường được định nghĩa là sự kết hợp hoàn hảo giữa hai yếu tố âm thanh (âm nhạc, lời ca và có thể cả thơ) và chuyển động cơ thể. Và cũng giống như nhiều loại hình nghệ thuật cổ điển khác, tính ước lệ trong trình diễn và thiết kế sân khấu được coi là chân giá trị. Khi thưởng thức, người ta buộc phải để tâm trí lơ lửng theo dòng suối âm thanh cùng những vệt chuyển động ma mị trên sân khấu để vẽ nên thế giới ảo mộng riêng mỗi người. Theo dòng chảy thời gian, ballet pha trộn và chịu ảnh hưởng của xã hội đương thời cũng như các loại hình nghệ thuật khác, tạo nên các dòng ballet tân cổ điển và ballet đương đại.

Một cảnh trong vở diễn

Sự phát triển mạnh mẽ của các nhánh nhỏ này thậm chí còn có tác động ngược trở lại với ballet cổ điển, khiến nó phải chuyển mình, phải thay đổi. Tuy vậy, dù đã mang nhiều màu sắc đương đại, ballet vẫn bị coi là một môn nghệ thuật kén khán giả. Và bất cứ môn nghệ thuật nào, dù bình dân hay bác học, nếu không còn khán giả, sẽ chẳng khác một món hiện vật buồn bã sau tủ kính viện bảo tàng, lâu lâu được đem ra phủi bụi trưng bày với nỗ lực nhắc nhớ.

Talarium et Lux ra đời hẳn không chỉ mang khát vọng “nhắc nhớ” ấy, mà táo bạo hơn – làm sống dậy một kỷ nguyên hoàng kim của những vở ballet kinh điển. Trong tiếng La tinh, “Talarium et Lux” có nghĩa là “Ba lê và Ánh sáng”. Ở nghĩa đen, cái tên ấy mô tả một cách chân thực nhất cách mà Talarium et Lux làm mới  ballet: Tạo ra hiệu ứng khi kết hợp ballet với nghệ thuật trình diễn ánh sáng cùng tất cả những kỹ thuật đa phương tiện (multimedia) mới nhất đang được sử dụng trên sân khấu cũng như ngành công nghiệp giải trí. Nhưng không chỉ có thế, “Talarium et Lux” còn mang hàm ý về một luồng ánh sáng mới rọi vào ballet cổ điển. Không phải thứ ánh sáng vàng nền nã cũ kỹ của viện bảo tàng, đó phải là thứ ánh sáng tươi mới nhất, rực rỡ nhất của đời sống đương đại. Nó phải nhuộm thứ màu và thở hơi thở của kỷ nguyên mà nó đang sống!

Một cảnh trong vở diễn

“Mục đích của chúng tôi là giữ gìn những di sản văn hóa vô giá của đất nước, trong đó nghệ thuật múa ballet Nga vốn được kính ngưỡng trên toàn thế giới. Chúng tôi tin rằng ngày hôm nay, khi mà giá trị sống, giá trị thẩm mỹ đã hoàn toàn thay đổi với sự thống trị của văn hóa pop, chúng ta càng cần nỗ lực để hỗ trợ và thúc đẩy sự sống còn của các bộ môn nghệ thuật đỉnh cao, những vẻ đẹp tinh khiết,” Irina Omelchenko, Giám đốc của Nhà hát nói, “Việc đó thật không dễ dàng, nhưng chúng tôi sẵn sàng chấp nhận rủi ro”.

Đúng là không dễ dàng, thành lập từ năm 2012, tới ngày 17-18/5/2013, Talarium et Lux mới chính thức ra mắt khán giả với vở đầu tiên – “Kẹp hạt dẻ”. Phải mất gần 1 năm trời cho những lao động nghệ thuật thầm lặng để kết hợp nghệ thuật kinh điển với hiệu ứng của kỹ thuật đa phương tiện – thứ vốn vẫn bị coi là “fastfood” hời hợt của thế giới giải trí. Không còn những sân khấu ước lệ, người xem bước vào không gian thực sự của câu chuyện với hiệu ứng từ ánh sáng kỳ ảo và hình ảnh 3D từ 5 màn hình lớn, chiếu những thước phim được dựng tại Hãng Mosfilm danh tiếng. Xét một góc độ nào đó, “Talarium et Lux” đã thay đổi một phần bản chất của ballet. Người ta – những con người hiện đại luôn vội vã – không cần chật vật tưởng tượng nữa, sẽ có ánh sáng và cả hình ảnh sống động dẫn dắt, “bày biện” sẵn. Nhưng xét ở một góc độ khác, những nỗ lực của Talarium et Lux chính là những giá trị gia tăng cho yếu tố thẩm mỹ, khi mà trong một vở diễn, tất cả mọi giác quan đều được “chiêu đãi”, cảm xúc có thể bùng lên một cách dữ dội hơn, tràn ngập từng ngóc ngách nơ ron thần kinh.

Giám đốc sản xuất nội dung video, Karina Shebelyan tiết lộ thêm: “Hiệu ứng hình ảnh sẽ không chỉ mang tính trang trí đơn giản, nó sẽ biến đổi linh hoạt, giúp gợi mở câu chuyện và làm thăng hoa cảm xúc. Tuy nhiên, nó cũng có thể ‘làm khó’ vũ công. Họ không chỉ múa, trải tâm hồn theo âm nhạc, sống ‘cuộc đời’ của mình trên sân khấu, mà hơn thế nữa, họ còn phải để tâm tới những thay đổi trên màn hình để hòa mình thật sự vào hình ảnh ấy. Điều này chưa bao giờ xảy ra trong  ballet! Tuy nhiên, về bản chất thì tất cả các vở múa kinh điển sẽ không thay đổi – đó là một màn trình diễn hoàn toàn cổ điển được thiết kế tương thích với nhận thức của khán giả hiện đại.”

Còn quá sớm để kết luận Talarium et Lux có công hay tội với nghệ thuật ba lê cổ điển. Nhưng nhìn sang sân khấu nhạc kịch, nơi mà dòng nhạc kịch West End mang phần nào hơi hướng kinh viện, và dòng nhạc kịch đậm màu giải trí của Broadway vẫn cùng song hành rực rỡ, người ta hoàn toàn có thể kỳ vọng vào một kỷ nguyên mới của bộ môn nghệ thuật bác học này – với sự dẫn dắt của Talarium et Lux.

Bài: Vũ Thủy