Syria: Máu đổ trong mê cung

Phần mộ của Zaynab, cháu ngoại nhà tiên tri Mohammed, với hàng triệu mosaic bằng gương lấp lánh.

Khi tôi đang viết những dòng này, hầu như tất cả những bản tin đều tràn ngập những con số thương vong từ Syria. You Tube lèn chặt những clip đầu rơi máu chảy. Facebook bung ra hàng trăm bức ảnh chết chóc. Chiều qua, tự giam mình trong phòng, tôi lặng lẽ xem lại những bức ảnh và phim tự tay mình bấm máy ở Syria hơn một tháng trước. Có cái gì đó không thật, có cái gì đó giống như một cơn mơ. Bởi Syria trong trí nhớ của tôi và trong những gì tôi ghi lại bằng ống kính đẹp đến quặn lòng.

Tôi dừng chân ở Li Băng khá lâu trước khi quyết định vượt biên giới qua Syria. Bạn bè dùng đủ mọi phương pháp để phá bĩnh, kể cả việc miêu tả chi tiết viễn cảnh thê lương của một đám tang không xác chết (chết mất xác rồi còn đâu). Trên bản đồ, thủ phủ Damascus của Syria cách biên giới Li Băng chỉ có hai tiếng đồng hồ. Ngay sát biên giới phía bên lãnh thổ của Li Băng là Anjar – một di tích thành cổ Hồi giáo nổi tiếng. Sau nhiều ngày trằn trọc, tôi quyết định lên đường nhằm Anjar thẳng tiến, bụng bảo dạ cứ mang theo hộ chiếu đến gần biên giới dò xét tình hình xem oánh nhau to đến thế nào rồi từ từ mà tính.

Chan chứa tình người

Dải đường cao tốc nối biên giới Li Băng và thủ phủ Damascus đẹp mịn màng, chả giống gì với hình dung của tôi và Francesca tẹo nào khi đọc bản tin thấy bảo mìn được rải đầy vùng biên cương. Hai chị em Dana giới thiệu tôi cho cả đại gia đình đang quây quần bên một cái lò sưởi lớn theo dõi màn hình ti vi kín đặc khói bom. Mặt ai nấy vừa vui vừa buồn. Vui vì có khách bất ngờ đến chơi (khách là món quà của thượng đế). Buồn vì thành phố Homs tan tành trong chiến trận. Ai cũng sợ rồi sẽ đến phiên Damascus. Ba nghìn năm lịch sử của thành phố được mệnh danh là cổ xưa nhất thế giới bỗng chốc trở nên mong manh như số phận một đô thị không tên. Đêm ấy tôi ngậm kính áp tròng dưới đầu lưỡi đi ngủ. Mẹo này được Francesca bày cho nhưng chưa thử bao giờ. Ngoài phố xa vọng lại vài tiếng súng. Chị em Dana nằm ở đệm kế bên nắm tay bảo chỉ là tiếng súng bắn vu vơ, không rõ nói thật hay chỉ định vỗ về một kẻ nhát gan khó ngủ.

Ngày hôm sau, một người bạn giới thiệu tôi chuyển đến ở nhà Noura. Tôi hoàn toàn không biết rằng gia đình cô vừa chạy thoát từ Homs chưa đầy một tuần trước. Mẹ Noura đơn thân, một nách hai con đêm nào cũng khóc. Tôi thường đi ngủ khi cả ba mẹ con vẫn ôm nhau trên ghế sô pha xem các vở opera xà phòng tới tận 6-7 giờ sáng, một thói quen không dễ dàng thay đổi từ những ngày họ còn làm chủ một quán cà phê Internet ở Homs, đêm nào cũng phải đợi cho đến khi người khách cuối cùng ra về. Vậy mà mỗi sáng tôi thức dậy, trên bàn luôn luôn có bữa sáng dọn sẵn. Tôi vừa cảm động vừa xấu hổ nhận ra mình được cưu mang bởi một gia đình đang chạy tị nạn.

Những cô gái Damascus nhẩn nha hóng gió buổi chiều trước thánh đường Umayyad.

Một quán hàng ở chợ Damascus. 

Những ngôi nhà nghìn năm tuổi ở Damascus. Khi còn sống, nhà tiên tri Mohammed từng từ chối đặt chân vào thành phố vì ngài “chỉ muốn đến thiên đường một lần duy nhất trong đời”.

Huynh đệ tương tàn

Hồi giáo cũng giống như nhiều tôn giáo khác, chia năm xẻ bảy sau cái chết của người sáng lập, nhà tiên tri Mohammed, chủ yếu là do tranh cãi về việc ai là kẻ “nối ngôi”, bố vợ hay con rể của Mohammed. Những người lựa chọn bố vợ của nhà tiên tri lập ra nhánh Hồi giáo lớn nhất tên là Sunni, bao gồm gần 90% tín đồ. Những người lựa chọn con rể của nhà tiên tri lập ra nhánh Hồi giáo thứ hai gọi là Shia. Ở Syria, đại bộ phận dân số là Sunni, phần còn lại là các nhánh Hồi giáo nhỏ khác và người Thiên Chúa giáo. Tuy nhiên, tổng thống Assad và hầu hết quân đội của ông lại thuộc về một dòng tôn giáo khá đặc biệt tên là Alawite.

Alawite dù có gốc gác từ Hồi giáo nhưng bản chất là một món cocktail phức tạp với 3-4 tín ngưỡng khác nhau, tổng hợp từ Thiên Chúa giáo cho đến các triết lý tôn giáo của Hy Lạp cổ. Người Alawite ăn thịt lợn, không cầu kinh 5 lần/ngày, không trùm khăn và thậm chí uống rượu. Dù được chính thức coi là một nhánh của Shia, nhưng gần một nửa dân số Syria không công nhận Alawite là những tín đồ Hồi giáo chính thống.

Khi mùa xuân Ả Rập tràn đến Syria, mới đầu những người chống đối Assad không phân biệt sắc màu tôn giáo và hầu hết là những người trẻ tuổi đầu óc cởi mở. Tuy nhiên, cũng như nhiều nước ở Trung Đông, phong trào dân chủ này nhanh chóng bị cướp diễn đàn bởi các tổ chức tôn giáo nhiều tiền và có tổ chức quy củ. Mùa xuân Ả Rập từ mục tiêu dân chủ phi tôn giáo nhanh chóng bị biến thành một cuộc thánh chiến giữa Hồi giáo Sunni cực đoan và Hồi giáo Shia dòng Alawite. Và với chiến trường bó trọn chỉ trong vài thành phố nhỏ, những người dân thường Syria bị lạc giữa một mê cung của hàng trăm nguồn thông tin, thật giả lẫn lộn, chẳng rõ ai là ta ai là địch.

Palmyra thời kỳ vàng son hơn 2000 năm trước được mệnh danh là “Cô dâu của sa mạc”. Nữ hoàng Zenobia trị vì Palmyra không chỉ hài lòng với vương quốc nhỏ bé của mình mà còn đem quân chiếm trọn Ai Cập, đe dọa cả thành Rome. 

Life Moves on…

Kỳ sau: Jordan – Kẻ bán linh hồn cho Biển Chết

Bài & ảnh: Phương Mai