Sống trong ám ảnh động đất

Bà Hồ Thị Bông, xã Trà Đốc, huyện Bắc Trà My, Quảng Nam, gói ghém áo quần chuẩn bị cho một chuyến di cư ngoài ý muốn

Ông Nguyễn Thanh Phong – tổ trưởng tổ Trung Thị, thị trấn Trà My, huyện Bắc Trà My – tuyên truyền cách ứng phó với thiên tai trong trường hợp động đất theo văn bản của Ban chỉ huy phòng chống lụt bão tỉnh Quảng Nam

Người dân thôn 2, xã Trà Đốc (ngay dưới chân đập thủy điện Sông Tranh 2) dựng nhà tạm bên cạnh căn nhà tái định cư đề phòng động đất gây sập nhà

Con dâu của ông Thu phải ru cháu ngủ dưới bóng cây trong khi chờ gia đình dựng lại nhà mới

 Các chuyên gia của Viện Vật lý địa cầu khảo sát tìm nguyên nhân của các trận động đất mạnh vừa qua tại Bắc Trà My. Đã có 11 trận động đất khiến hàng vạn người dân trong vùng bất an suốt một thời gian dài

GS.TS Nguyễn Đình Xuyên – Ảnh: Tuấn Phùng

* GS.TS NGUYỄN ĐÌNH XUYÊN (nguyên viện trưởng Viện Vật lý địa cầu):

Cần xây dựng ngay trạm quan trắc động đất

Chỉ căn cứ trên những đánh giá về hoạt động đứt gãy và hiện tượng động đất xảy ra ở thủy điện Sông Tranh 2 mà không có số liệu quan trắc phù hợp thì chưa thể có những đánh giá xác đáng. Dù muộn còn hơn không, hãy xây dựng hệ thống quan trắc động đất ở đây càng sớm càng tốt vì động đất vẫn đang xảy ra, còn người dự báo không có số liệu nên không thể nhắm mắt mà dự báo.

Ở nước ngoài khi xây dựng các nhà máy thủy điện thì từ khi lập dự án phải đưa hệ thống quan trắc động đất vào như một thành phần của nhà máy và xây dựng trước khi xây dựng đập. Hệ thống đó hoạt động trong suốt quá trình hoạt động của nhà máy. Các nhà khoa học đã kiến nghị điều này khi xây dựng thủy điện Hòa Bình nhưng không ai làm, rồi thủy điện Sơn La lớn thế cũng không làm dù có kiến nghị.

Khi xảy ra động đất, cơ quan quản lý nhà nước sốt sắng hỏi nguyên nhân nhưng hệ thống quan trắc không có thì không ai có câu trả lời chính xác và thỏa đáng. Nếu tình trạng động đất ở thủy điện Sông Tranh 2 vẫn xảy ra thế này thì ít hôm nữa vẫn có những cuộc tranh cãi khoa học và đổ lỗi trong khi chưa có cơ sở đánh giá chắc chắn.

TS Trần Chủng – Ảnh: Tuấn Phùng

* TS TRẦN CHỦNG (trưởng ban chất lượng Tổng hội Xây dựng VN, nguyên cục trưởng Cục Giám định chất lượng công trình xây dựng, Bộ Xây dựng):

Không thể tích nước ồ ạt

Động đất ở khu vực thủy điện Sông Tranh 2 là hiện tượng thường gặp phải ở các công trình đắp đập ngăn sông tạo hồ chứa lớn, xảy ra trong giai đoạn đầu tích nước và chấm dứt khi nền địa chất dưới lòng hồ ổn định.

Có thể khẳng định những trận động đất xảy ra dù nhiều nhưng có cường độ nhỏ hơn thiết kế chịu động đất của đập thì đập vẫn không bị ảnh hưởng. Nói dễ hiểu là một ngôi nhà thiết kế chịu được bão cấp 12 nên khi xảy ra nhiều trận bão gió mạnh cấp 7 nhà cũng không đổ, vì lực tác động của các trận bão cấp 7 này không tích lũy thành cấp mạnh hơn được. Mười trận bão mạnh cấp 7 cũng không thể bằng một trận cấp 12.

Tuy nhiên, cũng không thể coi thường hiện tượng động đất được, các nhà địa chất học phải theo dõi liên tục để xem động đất phát triển ra sao, cường độ, tần suất thế nào, hình thành do đâu để có những biện pháp phòng tránh phù hợp. Hiện ở đập Sông Tranh 2 có những vị trí sạt trượt nhưng không phải do động đất mà do bạt núi, đào núi không gia cố nên trượt, đắp đất không đầm nén chặt gặp mưa cũng sụt. Đập thiết kế có khả năng chịu động đất trên 5,5 độ Richter thì kết cấu thực tế phải hoàn toàn tốt như thiết kế. Nếu thi công không đạt yêu cầu thì cũng có khả năng không chịu được nên phải theo dõi xem có dấu hiệu bất thường hay không.

Việc dự tính cho đập tích nước trở lại trong bối cảnh động đất liên tục cũng khiến người dân lo lắng. Vì vậy, trong quá trình tích nước phải tăng cường theo dõi, quan trắc có động đất tiếp không, khả năng làm việc của các kết cấu đập thế nào? Bởi vì quá trình tích nước sẽ tăng tải trọng, gây áp lực lên địa chất. Nên phải vừa tích nước vừa quan trắc, theo dõi, quan trắc mức độ xảy ra chấn động thế nào, đập làm việc thế nào để có chế độ điều tiết phù hợp, khoa học chứ không phải tích nước ồ ạt được.

TUẤN PHÙNG ghi

TS Hồ Ngọc Phú – Ảnh: THÁI LỘC

* TS HỒ NGỌC PHÚ (nguyên giám đốc Sở Thủy lợi Thừa Thiên – Huế):

Chưa nên cho phép tích nước

Gần 10 ngày qua, các trận động đất và dư chấn liên tiếp xảy ra ở khu vực thủy điện Sông Tranh 2. Đến nay vẫn chưa có cơ quan nào phát biểu một cách có cơ sở về nguyên nhân động đất, ngay cả Viện Vật lý địa cầu cũng chưa trả lời dứt khoát vì không có số liệu thực đo tại nơi xảy ra động đất. Hiện nay đoàn khảo sát của Viện Vật lý địa cầu đã vào làm việc với địa phương nhưng vẫn trong trạng thái không có tài liệu khảo sát nên khó lòng có câu trả lời chính xác.

Trong hoàn cảnh đó, tôi có một số kiến nghị sau:

– Phải triển khai gấp việc lắp đặt các trạm quan trắc để có số liệu cho việc tính toán.

– Cho kiểm tra lại toàn bộ chất lượng của công trình đập Sông Tranh 2.

– Các cơ quan liên quan như Viện Vật lý địa cầu, Bộ Xây dựng, Bộ Khoa học – công nghệ, Tập đoàn Điện lực VN phải triển khai các biện pháp khoa học để đánh giá các yếu tố trên và phải báo cáo với Chính phủ với tinh thần lấy dân làm gốc.

– Các cơ quan quản lý nhà nước phải làm việc với cấp ủy và chính quyền địa phương để ổn định tình hình trong dân vì hiện nay đảng bộ và chính quyền địa phương rất hoang mang.

Tình hình động đất diễn biến sắp tới thế nào còn chưa rõ, phức tạp, trong lúc chất lượng đập Sông Tranh 2 không tốt, tôi đề nghị không tích nước để phát điện. Chỉ sau khi kiểm tra chất lượng công trình xong và nếu tốt cộng với tình hình diễn biến của động đất được rõ ràng mới quyết định cho tích nước hay không.