Quyền lực thẩm mỹ của hạt cườm

Trong lãnh địa Haute Couture, thêu hạt cườm (beadwork) là một trong những loại ngôn ngữ tinh vi bậc nhất. Hạt cườm, sợi chỉ, kim tuyến và đá quý là những công cụ mỹ học đo lường độ giàu có của giới thượng lưu. Kỹ nghệ thêu cườm tồn tại qua hàng nghìn năm không đơn thuần là hình thức trang trí mà còn hiện diện như một dấu ấn văn hóa.

Kỹ thuật thêu cườm được hiểu là dùng kim chỉ để dệt, may vá, thêu hoặc móc các hạt cườm li ti, tạo ra các hoa văn trang trí đẹp mắt. Qua bàn tay trau chuốt của người thợ, từng hạt cườm bé xíu trở thành một phần của tác phẩm nghệ thuật đầy sống động.

Nghệ thuật thêu hạt xuất hiện muộn hơn so với kỹ thuật xâu chuỗi truyền thống. Những dấu tích đầu tiên của thêu hạt có niên đại vào khoảng năm 4.600 trước Công nguyên, trong khi các hạt chuỗi cổ đại đã hiện diện từ thời kỳ đồ đá cách đây 50.000 – 10.000 năm. Các hiện vật kết hạt cổ xưa từ Ai Cập là minh chứng cho mối liên kết giữa trang sức và quyền lực: mũ đội đầu hoàng gia, áo choàng nghi lễ, váy áo thêu đá bán quý và đồ gốm tráng men.

Nếu châu Âu phát triển kỹ thuật thêu hạt theo hướng mỹ học thì tại Nam Mỹ, châu Phi và Nam Thái Bình Dương, nghệ thuật này lại mang đậm yếu tố bản địa và tâm linh với những họa tiết độc đáo ẩn chứa ý nghĩa văn hóa. Khi hạt cườm được đưa đến châu Mỹ vào thế kỷ XVIII, các bộ lạc thổ dân Bắc Mỹ kết hợp chúng với những kỹ thuật truyền thống, vốn sử dụng các vật liệu tự nhiên như vỏ sò, đá, xương và hạt giống. Không ít nghệ nhân hiện đại vẫn tìm về những thiết kế đó như một cách tôn vinh cội nguồn.

Thời kỳ Victoria (1837 – 1901) được xem là kỷ nguyên rực rỡ nhất của nghệ thuật thêu hạt. Chi tiết kết hạt cườm xuất hiện khắp nơi, từ găng tay, ô che nắng, chụp đèn cho đến những chiếc ví len móc đính hạt li ti. Họa tiết phổ biến thường là cánh đồng hoa, chim công, phong cảnh trữ tình… Bên cạnh đó, kỹ thuật kết lưới hạt cườm cũng trở nên thịnh hành. Những mũi thêu mảnh như ren được dùng để bao phủ váy áo, túi xách hoặc làm trang sức, chi tiết trang trí tuy mới mẻ nhưng lại mang đến dáng dấp hoài cổ.

Xuất hiện vào cuối thế kỷ XVIII, kỹ thuật thêu móc hạt Tambour được mệnh danh là tinh hoa thủ công của châu Âu. “Tambour” trong tiếng Pháp nghĩa là “trống”, bởi kỹ thuật này ban đầu được thực hiện trên khung vải căng tròn giống mặt trống, có tác dụng giữ độ căng hoàn hảo để các mũi kim đều đặn và sắc nét. Khác với kỹ thuật dùng kim thêu hạt truyền thống, Tambour sử dụng một chiếc móc nhỏ (phiên bản rút gọn của kim Cornelli Pháp) để kết từng hạt cườm lên mặt vải nền. Công việc đòi hỏi sự khéo léo để điều khiển móc thêu chuyển động nhanh và liên tục, đưa từng hạt cườm vào vị trí chuẩn xác. Kỹ thuật này cũng từng xuất hiện trong bộ phim Pháp “A common thread” (2004), nơi khung tambour, sợi chỉ óng ánh và hạt cườm li ti trở thành biểu tượng cho sự kiên nhẫn, lòng đam mê.

Chiêm ngưỡng các thiết kế Haute Couture được hoàn thiện bằng kỹ thuật kết hạt cườm, chúng ta sẽ không khỏi cảm thán trước độ chăm chút tỉ mỉ đến từng tiểu tiết của nhà mốt. Nhắc đến kỹ thuật Tambour trong địa hạt Haute Couture, Elie Saab là một trong số các bậc thầy. Đối với ông, những hạt cườm làm tăng thêm sự nữ tính và tinh tế cho các thiết kế tạo hình hoa, họa tiết hình học hoặc trừu tượng. Những thiết kế của ông chở che người mặc trong một câu chuyện cổ tích dệt bằng lụa, pha lê và ánh sáng. Không ai thể hiện điều đó rõ hơn Nữ hoàng Rania của Jordan, người đã chọn một thiết kế kết ngọc lục bảo và kim cương bằng kỹ thuật Tambour từ Elie Saab trị giá hơn 2 triệu đô la trong lễ đăng quang năm 1999.

Thêu hạt cườm thủy tinh bằng kỹ thuật Tambour là dấu ấn không thể thiếu trong thế giới thời trang cao cấp của Gabrielle Chanel, một trong những nhà thiết kế đầu tiên phổ biến phong cách flapper nổi loạn nhưng đầy tinh tế ở thập niên 20. Khi phụ nữ bắt đầu giải phóng cơ thể khỏi corset, các thiết kế đầm suông nhẹ, ngắn và chuyển động theo từng bước chân trở thành tuyên ngôn thời đại. Để tạo nên hiệu ứng chuyển động lấp lánh, Gabrielle Chanel sử dụng hạt cườm thủy tinh đến từ Cộng hòa Séc. Đến những năm 1930, khi các thiết kế đơn giản hơn với đường cắt chéo bắt đầu lên ngôi, đầm flapper vẫn là biểu tượng rực rỡ của ánh sáng, tự do và nữ quyền.

Bảo tàng Quốc gia Scotland đến nay vẫn giữ những chiếc đầm flapper đính cườm lộng lẫy từ thập niên 1920 – tuyệt phẩm thời trang mang dấu ấn vàng son của một thời đại không thể lặp lại. Giá trị của chúng không chỉ nằm ở việc đại diện cho một thế hệ phụ nữ tự do mà còn ở kỹ nghệ kết cườm tạo nên linh hồn cho chiếc đầm flapper.

Trong thời đại mà thời trang bị chi phối bởi công nghệ, khi mọi thứ có thể được in 3D hoặc hoàn thiện bằng máy móc, sự hiện diện của kỹ nghệ thêu hạt cườm tựa như một tuyên ngôn thầm lặng, nhắc nhở chúng ta về những giá trị không thể rút ngắn: thời gian, công sức, tâm huyết và lịch sử.