Giữa những bất ổn và hỗn mang của thế giới, ngòi bút László Krasznahorkai vẫn thắp lên ánh sáng của niềm tin kiên định. Giải Nobel Văn học 2025 vinh danh nhà văn Hungary vì “một sự nghiệp văn chương lôi cuốn và đầy viễn kiến; giữa cơn kinh hoàng của tận thế, vẫn khẳng định sức mạnh bất diệt của nghệ thuật.”
Tin vui đến với László Krasznahorkai vào một buổi chiều tháng Mười tại Frankfurt, khi ông đang đến thăm người bạn lâm bệnh. Trong cuộc gọi từ Ủy ban Nobel, nhà văn chỉ mỉm cười, gọi khoảnh khắc ấy là “một thảm họa tuyệt đẹp” mang theo hạnh phúc và niềm tự hào. Trong bài phát biểu sau lễ công bố giải thưởng, ông nói:
“Tôi rất hạnh phúc và tự hào khi được đứng trong hàng ngũ của những nhà văn, nhà thơ vĩ đại. Tôi may mắn vì được viết bằng ngôn ngữ mẹ đẻ – tiếng Hungary – một thứ tiếng nhỏ bé nhưng chứa đựng toàn bộ thế giới của tôi.”
Sinh năm 1954 tại thị trấn Gyula, miền Đông Nam Hungary, hai năm trước khi cuộc Cách mạng Hungary bị Liên Xô đàn áp, Krasznahorkai trưởng thành trong một thời kỳ ngột ngạt, nơi tự do tinh thần bị bóp nghẹt. Ông từng nói rằng mình “sinh ra trong một đất nước mà một người nhạy cảm với thẩm mỹ và đạo đức cao như tôi, đơn giản là không thể sống sót.”
Ban đầu học luật, sau đó chuyển sang ngôn ngữ và sư phạm tại Đại học Eötvös Loránd (ELTE) ở Budapest, Krasznahorkai sớm nhận ra con đường mình không nằm trong khuôn khổ học thuật. Từ năm 1982, ông trở thành nhà văn tự do, sống và sáng tác giữa Budapest, Trieste và Vienna – ba thành phố như ba mảnh ký ức của Đế chế Áo-Hung, nơi ông quan sát sự biến chuyển, tan rã và tái sinh của thế giới hiện đại.
Với Krasznahorkai, đọc và tưởng tượng không chỉ là thú vui tinh thần, mà là lối thoát để giữ lại phần nhân tính giữa hiện thực đổ nát. “Nếu không có trí tưởng tượng, cuộc sống sẽ hoàn toàn khác,” ông từng nói. “Đọc giúp con người mạnh mẽ hơn để vượt qua những giai đoạn khó khăn nhất trên Trái Đất.”
Văn chương của László Krasznahorkai là một thế giới đặc trưng, nơi những câu văn miên man như dòng dung nham chậm rãi trôi qua tâm trí người đọc. Trong nhịp chảy ấy, triết lý, hiện thực và mộng tưởng hòa quyện, tạo nên một vũ trụ ngôn từ u tối nhưng mê hoặc, nơi mỗi chi tiết đều bộc lộ sức nặng tư tưởng và vẻ đẹp của nỗi tuyệt vọng.
Nhà phê bình Steve Sem-Sandberg, thành viên Ủy ban Nobel, nhận định: “Krasznahorkai tiếp nối truyền thống Kafka, Bernhard và Beckett, nhưng đưa nó lên tầm cao mới. Ông viết về sự sụp đổ, và trong hoang tàn ấy, nghệ thuật được khẳng định mạnh mẽ nhất.” George Szirtes, nhà thơ và dịch giả tác phẩm của ông sang tiếng Anh, cho rằng: “Đọc Krasznahorkai không phải để hiểu câu chuyện, mà để cảm nhận chính mình đang thay đổi trong thế giới ông tạo nên.”
Tác phẩm đầu tay “Sátántangó” (1985) đưa Krasznahorkai lên hàng tiên phong của văn học Trung Âu. Chuyện xảy ra tại một ngôi làng tàn tạ, nơi người dân bị dẫn dắt bởi một kẻ tự xưng là cứu tinh, tạo nên bản bi ca về sự sụp đổ của niềm tin và đạo đức. Bộ phim chuyển thể cùng tên của Béla Tarr, dài hơn bảy giờ, được giới phê bình đánh giá là kiệt tác điện ảnh hiện sinh.
Những tiểu thuyết sau như “War and War” (1999), “Baron Wenckheim’s Homecoming” (2016) hay “Herscht 07769” (2021) tiếp tục mở rộng biên độ “tận thế” trong văn chương Krasznahorkai. Ông không viết để phản kháng, mà để quan sát thế giới đi đến tận cùng của cơn điên loạn. “Herscht 07769” được viết trọn vẹn trong một câu duy nhất, mở đầu bằng lời phán quyết u tối: “Hope is a mistake.” Câu chuyện kể về một sinh viên vật lý tin rằng thế giới sắp sụp đổ, và trong cơn cuồng tín, anh liên tục gửi thư cho Thủ tướng Đức Angela Merkel, cầu xin lối thoát cho nhân loại, hay có lẽ, chỉ cho chính mình.
Trước khi nhận Nobel, Krasznahorkai đã giành giải Man Booker International Prize (2015) và National Book Award (2019). Tác phẩm của ông được dịch sang nhiều thứ tiếng và đón nhận tại Anh, Mỹ, Đức, Nhật. Ở Việt Nam, độc giả biết đến ông qua bản dịch “Vũ điệu quỷ Satan” (2022).
Theo Ủy ban Nobel, László Krasznahorkai được vinh danh vì “sự nghiệp sáng tác đầy mê lực và tầm nhìn độc đáo, trong bối cảnh tận thế, ông vẫn khẳng định sức mạnh của nghệ thuật.” Đây là lần đầu tiên sau hơn hai thập kỷ, một nhà văn Hungary được xướng tên, đưa văn học Trung Âu trở lại tâm điểm thế giới sau Imre Kertész (2002).
Giải thưởng năm nay mang tính biểu tượng trong thời đại khủng hoảng: biến đổi khí hậu, chiến tranh, đổ vỡ niềm tin. Văn chương Krasznahorkai không giải trí, mà là nơi chất vấn thời đại, nơi trú ẩn của nhân tính và soi chiếu tâm trạng nhân loại. “Khi mất trí tưởng tượng, con người cũng đánh mất nhân tính,” ông từng nhấn mạnh.
Như Jon Fosse (Na Uy, 2023) hay Han Kang (Hàn Quốc, 2024), Nobel 2025 tiếp tục tôn vinh sự đa dạng văn chương thế giới, nơi những tiếng nói từ những vùng đất nhỏ vẫn có thể vang vọng tầm nhân loại. Trong thế giới ngập tràn thông tin và cảm xúc bị bào mòn, Krasznahorkai nhắc nhở rằng đọc là hành động chống lại tuyệt vọng, là điểm tựa tinh thần giữa thời khủng hoảng.
