Và khi ta nói cổ điển, nghĩa là giai đoạn từ thế kỷ XVI đến XIX, khi các cường quốc châu Âu cạnh tranh quyết liệt hòng giành giật ngôi bá chủ đại dương.
Vì sao những câu chuyện hải chiến lại hấp dẫn cánh đàn ông? Vì ba lẽ: Thứ nhất, hàng hải hao giờ cũng là cuộc phiêu lưu vừa khắc nghiệt vừa lãng mạn vào bậc nhất trong lịch sử (hãy nhớ Columbus, hãy nhớ Magellan!); thứ hai, trên biển cả, mỗi con tàu là một thế giới thu nhỏ và hoàn toàn biệt lập với bên ngoài. Đó là thế giới của riêng đàn ông, cũng là của vô số mẫu đàn ông: từ vị thuyền trưởng lừng danh đến gã hải tặc độc ác, từ con sói biển lão luyện đến chú bé học việc, từ viên bác sĩ đến tay tù khổ sai; thứ ba, đại dương, bão tố và kẻ thù là thứ thuốc thử tốt nhất để khơi dậy những phẩm chất tinh túy trong mỗi người đàn ông: lòng dũng cảm, trí thông minh, đức kiên trì, và sự từng trải. Điều đó lại đặc biệt đúng trong thời kỳ hàng hải chưa có nhiều dấu ấn của cuộc cách mạng công nghiệp, và mỗi chuyến hải hành đều là thử thách lớn lao với con người, một thứ Mer des Hommes rất gần với Terre des Hommes (*) của Saint-Exupéry.
Đặc biệt là thế, nhưng điện ảnh thế giới dường như lại không nhiều tác phẩm thực sự để lại ấn tượng sâu sắc về đề tài này. Một bộ phim hiếm hoi trong số đó, chính là “Kẻ thất bại vĩ đại” của Oscar lần thứ 76 – “Master and Commander: The Far Side of the World”.
“Master and Commander” là bộ phim đầu tiên (và rất được mong đợi) đưa hai nhân vật của series 21 cuốn tiểu thuyết hải chiến của Patrick O’Brian là Jack Aubrey và Stephen Maturin lên màn bạc.
Aubrey là một thuyền trưởng lão luyện trong Hải quân Hoàng gia Anh, còn Maturin là một bác sĩ phẫu thuật, nhà tự nhiên học, và điệp viên của Hải quân. Họ quen biết nhau từ tình yêu chung dành cho âm nhạc (Aubrey chơi violin còn Maturin kéo cello) và từ năm 1800 đã cùng sánh vai trên những chuyến hải hành. Năm 1805, trong thời kỳ Chiến tranh Napoleon, Aubrey khi đang rong ruổi ở biển Caribbean trên chiếc HMS Surprise chở 28 pháo và 197 linh hồn thì có lệnh truy đuổi chiếc Acheron của quân Pháp. Đối mặt với một con tàu hơn hẳn về tốc độ và gấp rưỡi về hỏa lực, nhưng nhờ mưu trí của bản thân, lòng dũng cảm của thủy thủ đoàn, cộng với một chút may mắn, Aubrey đã dẫn dắt Surprise đến chiến thắng.
“Master and Commander” kể về câu chuyện đó nhưng không dừng ở đó, nó còn là bản anh hùng ca về tình bằng hữu của cặp song tấu Aubrey – Maturin, về cuộc sống và tình đồng đội của những gã đàn ông chung một chiến thuyền, về vẻ huy hoàng và sự tàn nhẫn của biển khơi…
Peter Weir, đạo diễn của “Master and Commander”, đã không nhầm khi chọn Russell Crowe, người sở hữu một thứ thần thái và khí chất đặc biệt của kẻ sinh ra để làm thủ lĩnh (đã được minh chứng với “Gladiator”), một kiểu Hạng Vũ của phương Tây. Từ Aubrey ta thấy toát ra uy thế của một kẻ tự tin có thể làm chủ vận mệnh, làm chủ đại dương. Và Paul Bettany là một lựa chọn không thể phù hợp hơn cho vai chàng bác sĩ lập dị Maturin – một Charles Darwin lạc bước lên tàu chiến.
Điều quý giá nhất ở “Master and Commander” là nó khắc họa cuộc sống trên những chiến hạm thời xưa một cách cực kỳ trung thực, từ những đêm dài tĩnh lặng tới những cuộc giao tranh ngắn ngủi mà khốc liệt và thường cướp đi rất nhiều sinh mệnh, từ những thời khắc thủy thủ đoàn hồn nhiên hò hát bên nhau đến những giây phút nghi kị lẫn nhau bởi tinh thần sa sút và tuyệt vọng. Như Jack Aubrey chăm chút chiếc Surprise, Peter Weir chăm chút bộ phim trong từng chi tiết – từ những chiếc võng trắng đong đưa một cách bình yên dưới ánh nến bập bùng đến bức phù điêu trên mũi thuyền sứt sẹo vì đạn pháo.
Không hoang đường và lừa mị như “Pirates of the Caribbean”, “Master and Commander” đem đến cho ta một tay bác sĩ múc não (theo nghĩa đen của từ này) người bị thương dưới ánh mắt tò mò của thủy thủ đoàn, và một cậu bé cắn chặt răng vào thanh gỗ bởi không có thuốc mê khi phẫu thuật cưa tay. Trong thế giới có tên là Surprise, các cậu bé buộc phải trở thành đàn ông, bởi vì Thuyền trưởng Aubrey chỉ có một cách xưng hô cho tất cả: Mister, Mister, và Mister.
Nhưng viên thuyền trưởng luôn đòi hỏi những người đàn ông mười ba tuổi của mình “đứng thẳng trên boong” lại cũng là người mở đầu bữa tối của các sĩ quan bằng lời chúc: “Cho vợ và tình nương!” và cùng Maturin kết thúc nó với Mozart, Correlli và Boccherini.
Tình bằng hữu giữa Aubrey với Maturin là thứ tình cảm thuần phác nhất và nguyên thủy nhất, bởi mọi màu mè hoa lệ đã bị sóng gió Đại Tây Dương gột sạch lâu rồi. Họ giận nhau như những người đàn ông và yêu quý nhau cũng như những người đàn ông. Tình yêu âm nhạc mang họ đến với nhau và theo thời gian, hun đúc tình bạn của họ. Aubrey đè nén bản năng của một con thú săn mồi vì Maturin, và Maturin ngoảnh mặt trước cám dỗ của thiên nhiên vì Aubrey.
Thứ tình cảm ấy, phải chăng, là đặc hữu của đám hải hồ huynh đệ? Bởi vì chúng ta nhìn thấy điều ấy không chỉ ở riêng Aubrey hay Maturin, mà ở tất cả 195 con người còn lại của Surprise. Sự kính trọng tới mức gần như sùng bái của thủy thủ với thuyền trưởng, sự gắn bó giữa bốn cậu bé tập sự sĩ quan, sự đoàn kết tự nhiên giữa những người con của biển, tất cả đã hội tụ lại để làm nên vẻ đẹp đầy nam tính của bộ phim.
Bên cạnh bầu nhiệt huyết tràn ngập boong tàu khiến người xem khó lòng không xúc động, “Master and Commander” còn mang đến cho khán giả một luồng cảm xúc khác: nỗi hồi hộp của cuộc rượt đuổi nghẹt thở giữa Aubrey với Acheron. Điều độc đáo là trong suốt 110 phút đầu bộ phim chỉ sử dụng một góc nhìn duy nhất từ Surprise; đến khi hai tàu áp mạn người xem mới được nhìn tận mắt “con tàu ma” đã ám ảnh Jack Aubrey. Góc nhìn một chiều này, kết hợp với việc sử dụng máy quay cầm tay theo sát từng bước đi của Aubrey trong các cảnh giao tranh khiến khán giả có cảm giác như mình đang là một phần của trận đánh.
Trận đánh ấy, với Aubrey, có lẽ không thuần túy chỉ là một trận hải chiến. Anh ta đuổi theo Acheron không phải vì lòng kiêu hãnh, mà vì khát khao muốn chứng nghiệm xem giữa con người và công nghệ, ai sẽ thắng? Và cuối cùng, con người đã thắng! Với sự trợ giúp của thiên nhiên, trong hình hài một chú bọ que.
| Tại Oscar lần thứ 76 năm 2004, Master and Commander được đề cử 10 giải Oscar, trong đó có giải Phim hay nhất và Đạo diễn xuất sắc nhất, nhưng cuối cùng chỉ giành được giải quay phim và âm thanh, tám giải còn lại đều thua về tay The Lord of the Rings: The Return of the King. |
(*) Cuốn hồi ký của Saint Exupery kể về cuộc đời những phi công chở thư tín của hãng Aéropostale đến Bắc Sahara và dãy Andes ở Nam Mỹ trước Thế chiến II, đã được Bùi Giáng dịch sang tiếng Việt với cái tên “Cõi người ta”.
Nham Hoa
