Jean Paul Gaultier: Từ cú lật đổ đến di sản bất tận

Trên sàn diễn thời trang cao cấp, nơi các nhà thiết kế đặt cược danh tiếng vào sự hoàn hảo, Jean Paul Gaultier xuất hiện như một cú lật đổ đầy ngẫu hứng và thách thức. Từ năm 1976, ông đã dùng sự hài hước như một vũ khí sắc bén để phá vỡ những điều cấm kỵ và thúc đẩy hành trình giải phóng cả hai giới. Gaultier đảo lộn toàn bộ thế giới thời trang để trao quyền, khắc họa con người trong tất cả những phiên bản đa dạng, tinh tế, góc cạnh và đầy bản lĩnh.

Thập niên 1980, Jean Paul Gaultier từng trò chuyện với The New York Times về bộ sưu tập gồm các trang phục may đo dành cho nam giới, trong đó váy là điểm nhấn chính: “Mặc váy không khiến bạn kém nam tính đi. Nam tính không đến từ quần áo. Nó nằm ở nội tại. Nam hay nữ đều có thể mặc cùng một bộ đồ mà vẫn giữ nguyên bản sắc giới tính của mình”.

Trong nhiều nền văn hóa, váy dành cho đàn ông vốn không xa lạ, từ váy kilt truyền thống của Scotland đến chiton thời Hy Lạp cổ đại. Nhưng bước vào thế kỷ 20, xã hội hiện đại lại dựng lên ranh giới rạch ròi về giới tính. Váy dần trở thành đặc quyền của nữ giới. Dĩ nhiên, Gaultier không bận tâm đến những áp đặt đó. Ông xem thời trang như một ngôn ngữ vượt khỏi giới hạn nhị nguyên. Trong thế giới của Gaultier, không có trang phục nào dành riêng cho đàn ông hay phụ nữ, chỉ có những lựa chọn thể hiện đúng bản thân. Váy không phải là câu hỏi về giới tính mà là câu trả lời cho tự do cá nhân.

Việc Gaultier đưa váy vào trang phục nam giới trong show diễn Thu Đông 1993 đã vượt xa khỏi khuôn khổ thẩm mỹ đương thời. Loạt thiết kế váy dành cho nam giới của ông gây ra nhiều tranh cãi xen lẫn tán dương, bởi chúng thách thức thẳng thừng các quy chuẩn mặc định về nam tính trong trang phục. Những bộ suit và váy được cắt may gọn gàng, chuẩn mực như suit truyền thống nhưng lại phá vỡ hoàn toàn kỳ vọng về thời trang nam giới ở thời điểm đó. Ngoài ra, cách ông khai thác văn hóa Do Thái trong bộ sưu tập tiếp tục là minh chứng cho tư duy không giới hạn. Những trang phục vốn được xem là thiêng liêng, không thể chạm tới trong ngữ cảnh tôn giáo, lại trở thành chất liệu để ông thử nghiệm và biến hóa.

Cho đến nay, nhiều nhà thiết kế vẫn đi tìm cách diễn giải tròn trịa cho khái niệm “sàn diễn toàn diện”. Trong khi đó, Jean Paul Gaultier đã tiên phong tôn vinh sự đa dạng từ hàng thập kỷ trước. Show Xuân Hè 1991 là minh chứng rõ ràng nhất: dàn người mẫu không tuân theo bất kỳ chuẩn mực thông thường nào: nam và nữ, trẻ và già, người da trắng, người da màu, tất cả cùng sải bước trong nhịp điệu tôn vinh sự đa dạng của thời trang hiện đại. Buổi trình diễn kết thúc bằng khoảnh khắc Gaultier chạy lên hàng ghế đầu và đặt lên má Madonna một nụ hôn.

Kể từ đó, show của ông chưa bao giờ thiếu sự hiện diện của những gương mặt mà ngành công nghiệp thời trang từng lãng quên: người mẫu da màu, người mẫu chuyển giới, người mẫu có hình xăm kín người, người mẫu ngoại cỡ… Thậm chí trong show Haute Couture Xuân Hè 2008, ông còn thiết kế riêng một cặp nạng như món phụ kiện cao cấp cho siêu mẫu Coco Rocha.

Với Gaultier, hòa nhập không phải là chủ đề nhất thời. Đó là bản chất của triết lý thiết kế. Gaultier chưa bao giờ làm thời trang cho một nhóm người cụ thể. Thời trang của ông là cuộc chơi của tất cả mọi người, với chung một tinh thần: tưng bừng, duyên dáng, thách thức mọi giới hạn và trên hết, dành cho bất kỳ ai sẵn sàng mặc nó bằng bản sắc cá nhân.

Năm 2020, khi Jean Paul Gaultier tuyên bố giải nghệ, giới mộ điệu không giấu được tiếc nuối. Nhưng ông không rời đi theo lối quen thuộc: không đóng cửa nhà mốt, cũng không để tên tuổi ngủ yên trong quá khứ. Thay vào đó, Gaultier mở ra một cách lưu giữ di sản hoàn toàn mới.

Từ năm 2021, mỗi mùa Haute Couture, một nhà thiết kế khách mời sẽ được trao cơ hội cộng tác, tái sinh tinh thần Gaultier theo cách riêng của họ. Mở màn là giám đốc sáng tạo Sacai Chitose Abe với bộ sưu tập Thu Đông 2021, tạo tiếng vang nhờ sự pha trộn đa tầng giữa kỹ thuật may đo cao cấp và triết lý giải cấu trúc đậm chất Nhật Bản. Glenn Martens từ Y/Project tiếp nối với Haute Couture Xuân Hè 2022 cũng bộ sưu tập phóng đại tỷ lệ để tôn vinh những hình khối cơ thể phi truyền thống. Đến năm 2023, Julien Dossena, giám đốc sáng tạo của Paco Rabanne, thổi vào bộ sưu tập Haute Couture Thu Đông tinh thần của tương lai, khai thác kim loại và chuyển động để nói về sự mềm mại của quyền lực.

Năm nay, bộ sưu tập Haute Couture Xuân Hè 2025 của Jean Paul Gaultier chào đón Ludovic de Saint Sernin, nhà thiết kế trẻ mang theo cảm hứng từ những bi kịch đại dương. Lấy tên “Le Naufrage” (tạm dịch: Đắm tàu), bộ sưu tập mang tinh thần vừa nên thơ, vừa gợi cảm, lấy ý tưởng từ video ca nhạc “Les Mots” của Mylène Farmer và Seal, nơi hai nhân vật lênh đênh giữa làn sóng dữ, cùng chiếc mũ hình con thuyền từng xuất hiện trong show năm 1997 của Gaultier. Như một hải trình vượt sóng, Le Naufrage không chỉ ẩn dụ cho những biến động trong thời trang và cuộc sống mà còn là lời tri ân sâu sắc tới tinh thần tự do, phá cách như một kim chỉ nam được Gaultier truyền lại cho thế hệ kế thừa.

Những nhà thiết kế trẻ không lặp lại dấu ấn dễ nhận diện của Jean Paul Gaultier mà kế thừa tinh thần dám đặt câu hỏi, dám làm khác, dám phá vỡ khung an toàn của Haute Couture. Với họ, Haute Couture không phải đặc quyền dành riêng cho giới thượng lưu, mà là một ngôn ngữ biểu đạt văn hóa, xã hội và cảm xúc, nơi độ chính xác của kỹ thuật luôn song hành cùng chiều sâu của tư duy. Đó chính là nền tảng tạo nên sự đồng điệu giữa Gaultier và các nhà thiết kế khách mời. Các bộ sưu tập được ra mắt đều đặn ở các tuần lễ thời trang Haute Couture Paris đã thể hiện đúng dụng ý của Gaultier: biến Haute Couture thành cuộc đối thoại mở thay vì một di sản khép kín.

Trong một ngành công nghiệp vốn nổi tiếng với cái tôi lớn, việc một nhà thiết kế nhường lại sân khấu cho thế hệ kế tiếp không phải điều dễ thấy. Nhưng Jean Paul Gaultier không xây dựng đế chế độc tôn cho riêng mình, ông kiến tạo một cuộc đối thoại liên tục. Chính điều đó làm cho di sản của ông không lùi vào quá khứ mà nối dài đến tương lai.