“Lịch sử khai khẩn Cao nguyên An Khê, 1864-1888” là một công trình nghiên cứu lịch sử của Andrew Hardy, về quá trình khai hoang và định cư triều Nguyễn vùng An Khê trong giai đoạn (1864-1888).
Quyển sách như một cuốn phim được mở ra với cuộc hành trình của Auguste Eugène Navelle từ cảng Quy Nhơn lên cao nguyên An Khê vào những ngày giữa tháng 12 năm 1884. Những điều tai nghe, mắt thấy của “người trong cuộc” đã giúp cho Andrew Hardy hình dung ra các bước triển khai của toàn bộ lịch sử tái khẩn hoang cao nguyên An Khê hồi cuối thế kỷ 19.
Cuốn sách này tập trung vào chính sách di dân của triều Nguyễn tại An Khê – một khu vực có vị trí chiến lược quan trọng, được xem như cửa ngõ của Tây Nguyên. Trong giai đoạn 1864-1888, triều Nguyễn đã triển khai nhiều dự án khai khẩn và di dân để mở rộng vùng đất này. Dự án đầu tiên (1864-1867) do Nguyễn Đức Thăng lãnh đạo, đặt nền móng cho việc khai phá và định cư tại An Khê. Tiếp đó, từ năm 1870 đến 1872, dự án thứ hai do Đặng Duy Hanh chỉ huy, tiếp tục thúc đẩy quá trình mở rộng đất đai và tổ chức lại đời sống dân cư. Đến giai đoạn 1877-1885, Phan Văn Điển đảm nhận vai trò lãnh đạo dự án thứ ba, hoàn thiện việc định cư và củng cố sự kiểm soát của triều đình tại vùng đất quan trọng này. Những dự án này không chỉ thể hiện nỗ lực mở rộng lãnh thổ của triều Nguyễn mà còn phản ánh những thách thức về kinh tế, chính trị và xã hội trong quá trình khai phá Tây Nguyên.
An Khê không chỉ là cửa ngõ lên rừng xuống biển, nối liền đại lục với đại dương, mà còn là trung tâm đầu mối của các tuyến đường thủy, bộ hay kết hợp cả thủy lẫn bộ từ đông sang tây và từ tây sang đông; từ bắc xuống nam và từ nam lên bắc. Do vị trí vô cùng đặc biệt này, mà người Việt trong công cuộc mở cõi về phương Nam cũng sớm tìm đến An Khê. Có nhiều nghiên cứu khảo cổ học trong hai thập niên qua đã đưa đến nhiều nhận định rằng cao nguyên An Khê là địa điểm sớm nhất xuất hiện loài người trên lãnh thổ Việt Nam. Từ năm 2014 đến nay, Khảo cổ học cũng đã phát hiện ra cả một quần thể di tích Sơ kỳ đồ Đá cũ, được xác định là niên đại khởi đầu của toàn bộ tiến trình lịch sử đất nước. Khảo cổ học cũng đồng thời phát hiện hàng loạt các di tích, “công xưởng” thuộc thời Hậu kỳ đồ Đá mới cách ngày nay từ 3.000 đến 4.000 năm, ở nhiều nơi thuộc địa bàn thị xã An Khê và các huyện Kbang, Đăk Pơ, Kông Chro, tỉnh Gia Lai.
