Nghiên cứu giới là một khuynh hướng nổi bật của khoa học xã hội và nhân văn trong những thập niên gần đây. Tuy nhiên, trong khi những công trình nghiên cứu về vấn đề phụ nữ đang được chú ý phát triển theo cấp số nhân, thì nam tính và các thực hành giới của người nam vẫn ít được quan tâm. Vì vậy, “Hậu khoa cử: Nam tính và thẩm mỹ hiện đại ở Việt Nam thời thuộc địa” của PGS.TS. Ben Tran (bản dịch) trở thành một trong số ít nghiên cứu về nam giới và vấn đề nam tính trong giai đoạn chuyển mình đầy biến động của Việt Nam từ 1900-1945.
Cuốn sách đem đến cho bạn đọc một bức tranh sinh động về sự chuyển dịch của đời sống văn hóa và văn học Việt Nam từ sau khi chế độ khoa cử bị bãi bỏ. Từ đống đổ nát của hệ thống quan lại thuần nam, một nền văn hóa in ấn mới đã hình thành, gắn liền với chữ quốc ngữ, báo chí và sự mở rộng độc giả, đặc biệt là sự xuất hiện của nữ giới trong thế giới chữ nghĩa vốn trước kia chỉ thuộc về đàn ông.
Sách gồm 5 chương, mỗi chương mở ra như một lát cắt mới: từ “dân tộc chí bằng trải nghiệm cá nhân” trong phóng sự của Tam Lang và Thạch Lam; đến chủ nghĩa hiện thực và thẩm mỹ hiện đại qua tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng; từ tiểu thuyết xã hội học và sự kháng cự Nho giáo trong văn phong Nhất Linh; đến việc ngôn ngữ và ngôi kể định hình giới tính trong Nửa chừng xuân của Khái Hưng; và cuối cùng là sự giao thoa giữa chủ nghĩa quốc tế Queer, thẩm mỹ Việt Nam hiện đại và tinh thần chống thực dân.
Qua đó, “Hậu khoa cử: Nam tính và thẩm mỹ hiện đại ở Việt Nam thời thuộc địa” cho thấy văn hóa in ấn hậu khoa cử đã làm thay đổi tận gốc diện mạo văn chương Việt Nam: chữ quốc ngữ, báo chí, độc giả nữ và những cây bút hậu khoa cử cùng hòa quyện tạo nên một thẩm mỹ hiện đại đặc thù. Trong đó, sự chú tâm đến phụ nữ – vừa như độc giả, vừa như nhân vật văn học – đã mở ra một chân trời mới, vừa phản ánh những bất ổn của nam tính thuộc địa, vừa đánh dấu bước ngoặt cho văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX.
Chính vì thế, cuốn sách không chỉ đưa ra những góc nhìn mới mẻ và giá trị, nới rộng biên độ tiếp cận đời sống văn hóa Việt Nam hiện đại từ nhãn quan giới, mà còn mở ra những hướng đi tiềm năng cho các nghiên cứu về Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX cũng như các thời kỳ trước và sau đó.
Trích đoạn đánh giá
“Cuốn sách này miêu tả việc những trí thức hậu khoa cử đã xây nền dựng móng cho nền văn chương hiện đại bằng cách hướng đến những người nữ như thế nào, cụ thể là qua việc đưa người nữ trở thành nhân vật chính, thành độc giả và thành người tiếp nhận tiềm năng của một nền quốc văn đang từng bước hiện diện và những diễn ngôn chính trị. Các nhà văn cảm thấy bị lôi cuốn trước những người nữ này bởi không ai khác, chính phụ nữ là những người trải nghiệm sâu sắc nhất bản chất nghịch lý của sự hiện đại ở thuộc địa.”
