Trong đời sống hiện đại, dưới tác động sâu sắc của mạng xã hội, hình ảnh người đàn ông trở nên đa dạng và phức tạp hơn bao giờ hết. Một trong những khái niệm thu hút nhiều chú ý chính là “Performative male”, hay còn gọi là nam tính trình diễn. Đây là kiểu đàn ông biểu đạt cá tính và cảm xúc một cách có chọn lọc, pha trộn giữa sự chân thành và nghệ thuật phô diễn hình ảnh nhằm tạo ấn tượng với thế giới xung quanh. Vậy đâu là ranh giới giữa chân thật và biểu diễn? Và vì sao hiện tượng này lại trở thành một “mẫu hình” đặc trưng của nam tính đương đại?
Ngày trước, “làm đàn ông” đồng nghĩa với khái niệm khuôn mẫu là mạnh mẽ, quyết đoán, trụ cột. Nhưng trong thời đại của cái nhìn soi chiếu không ngừng, nam tính không còn đơn thuần là tồn tại, mà là một vai diễn. Judith Butler từng viết về “tính trình diễn” (performativity) trong giới tính rằng: “Ta không chỉ là nam hay nữ, mà liên tục tái khẳng định giới tính ấy qua hành động, lời nói, trang phục, cử chỉ“.
Điều này lý giải vì sao ngày nay, một chiếc áo sơ mi, kiểu tóc hay thể loại nhạc không còn là sở thích đơn thuần. Chúng trở thành tuyên ngôn. Không đơn giản là sống đúng với mình, nhiều người cảm thấy phải “diễn” cho khớp với một hình ảnh được mong đợi, có thể là kiểu nam tính khuôn mẫu mà xã hội ca ngợi, hoặc ngược lại, là sự phá cách để chứng tỏ mình khác biệt. Ở đây, sự “trình diễn” không mang nghĩa khoác lên nét tính cách giả tạo. Nó cho thấy nam tính giờ đã trở thành một ngôn ngữ thị giác và hành vi, có thể uốn nắn, sáng tạo và thậm chí… “mặc cả” với công chúng.
Một bức ảnh selfie trong phòng gym với caption “nỗ lực mỗi ngày”, một story khoe đôi giày thể thao mới mua, một đoạn video nhảy trend TikTok, tất cả đều không chỉ để giải trí. Chúng là tín hiệu phô diễn: tôi khỏe, tôi sành điệu, tôi biết bắt nhịp xu hướng. Và ở chiều ngược lại, chính những ánh nhìn, lượt like, bình luận lại tiếp tục định hình thêm vai diễn ấy. Chàng trai trẻ không chỉ tập gym để khỏe, mà còn để chứng minh mình “đủ nam tính” trong khung hình. Không chỉ dừng lại ở chọn xỏ giày lười vì cảm thấy thoải mái, chọn uống matcha vì thích vị tiền đắng hậu ngọt, mà để “vừa” với ánh nhìn tập thể.
Trong kỷ nguyên mà việc tự hình dung bản thân trở thành một loại tiền tệ xã hội, việc phô bày cảm xúc, chia sẻ liệu pháp Instagram hay khoe tinh thần nuông chiều bản thân dễ dàng trở thành xu hướng. Thế nhưng, ở một mức độ nào đó, nó cũng kéo theo sự sao chép công thức.
Khi ai cũng nói về chữa lành, khi mọi status đều dày đặc từ khóa như “cởi mở”, “an yên”, “tôn trọng khác biệt”, câu chữ có nguy cơ trở nên sáo rỗng, không còn chiều sâu. Người đàn ông “trình diễn” khi đó giống như đang cố gắng hóa thân vào cả ba vai trò cùng một lúc: mạnh mẽ, dịu dàng và đủ viral, nhưng cuối cùng chẳng trọn vẹn ở vai nào.
Người đàn ông vốn đã quen với khuôn mẫu gò bó. Nếu không chịu mở lòng thì họ sẽ bị coi là cứng nhắc; nhưng nếu quá mở lòng thì họ bị soi xét là giả tạo. Ánh nhìn xét nét thay vì sự đồng cảm đã dần biến thành gánh nặng hình tượng, khiến người ta không còn phân biệt được đâu là cái tôi thật sự, đâu là nhân dạng được nhào nặn để hợp với thị hiếu xã hội. Nếu xem sự nam tính như một dạng ngôn ngữ linh hoạt, nơi mỗi người đàn ông được quyền chọn cách thể hiện phù hợp với mình, thì “nam tính trình diễn” lại trở thành một cơ hội để tái định nghĩa chính mình.
“Nam tính trình diễn” không đơn thuần là một trào lưu mạng xã hội phù phiếm, mà nó phản ánh một nền văn hóa đa sắc thái. Ở đó, sự nam tính được biểu đạt theo cách mới mẻ và có phần phức tạp hơn. Đây vừa là biểu tượng của sự cởi mở, mềm mại trong giới tính hiện đại, vừa là thử thách cho thái độ sống chân thành giữa đời thực và không gian mạng. Hiểu và thấu cảm với sự đa dạng trong cách thể hiện này giúp chúng ta có cái nhìn bao dung hơn với người khác, tạo điều kiện cho những mối quan hệ sâu sắc, bền vững hơn trong xã hội đang thay đổi từng ngày.
Tựu trung, “nam tính trình diễn” là một biểu tượng văn hóa đầy thú vị của thời đại công nghệ số và mạng xã hội phát triển mạnh mẽ. Nghệ thuật phô diễn sự nam tính này giúp họ khám phá và thể hiện cá tính, tuy nhiên cũng đặt ra bài toán về sự cân bằng giữa biểu diễn và chân thật. Bằng cách nhận diện các dấu hiệu, phân biệt hành vi biểu diễn với sở thích chân thật và ứng xử khôn khéo trong các mối quan hệ, mỗi người sẽ có thêm công cụ để hiểu hơn về hiện tượng phức tạp mang tên “nam tính trình diễn”, một phần không thể thiếu của câu chuyện nam tính đương đại.
