Chúng ta thường nghĩ nghệ thuật là sự sắp đặt các bố cục, mảng màu đầy dụng ý để chạm đến tầng sâu cảm xúc của những tâm hồn yêu cái đẹp.
Nhưng đôi khi, nghệ thuật xuất phát từ những điều bình dị hiển hiện xung quanh ta. Nó có thể tạo nên cái nhìn đủ lâu và đủ sâu để soi chiếu vào phần chưa có dịp được nhìn thấy. Chủ nhân giải thưởng UOB Painting of the Year 2025 ở hai hạng mục quan trọng “Nghệ sĩ Thành danh” và “Nghệ sĩ Triển vọng” được công bố tại lễ trao giải diễn ra ngày 08/10 lần lượt là Cao Văn Thục và Nguyễn Ngọc Thuần, cho thấy nghệ thuật trở thành một loại diễn ngôn phản chiếu trọn vẹn những điều mà yếu tố ngoại vi không thể lột tả.
Trong cấu trúc kinh tế hiện đại, đặc biệt là tại các đô thị lớn, lao động nhập cư là một mắt xích không thể thiếu. Họ hiện diện ở khắp nơi, trên công trường, trong nhà máy, ngoài đường phố. Họ khoác lên mình những bộ đồ bảo hộ và một nhịp sống gấp gáp. Nhưng lăng kính nghệ thuật không dừng lại ở hình ảnh bề mặt đó.
Sâu trong những lớp màu được xử lý một cách lặng lẽ nhưng đầy dụng ý, người nghệ sĩ chạm đến phần con người phía sau vai trò, nơi ẩn giấu phong thái riêng, tâm hồn thầm lặng và những giấc mơ chưa thành hình của người lao động tứ xứ. Không phải vẻ mệt mỏi, cũng chẳng phải nỗi bất an nơi đất khách, điều đọng lại trong ánh nhìn của người xem là vẻ đẹp của nghị lực.
Song song với cảm xúc đó là một khoảng lặng, tạo cảm giác bồi hồi mơ hồ khi ta nhận ra khoảng cách trong chính lòng đô thị. Những phận người tha hương chốn thị thành đang tồn tại bên lề một đời sống hiện đại mà họ góp phần kiến tạo, nhưng vẫn chưa thật sự hòa hợp. Sự thiếu kết nối cộng đồng dù diễn ra âm thầm nhưng vẫn đủ mạnh để khắc lên bức tranh xã hội nhiều đường phân tầng rõ rệt, nơi con người hiện diện mà vẫn bị cô lập.
Nghệ sĩ Cao Văn Thục – chủ nhân của giải thưởng cao nhất “Nghệ sĩ Thành danh” của UOB Painting of the Year 2025 – bắt đúng nhịp đập đó của xã hội để sáng tạo nên tác phẩm “Gắn kết tạm thời”.
Với tác phẩm này, anh khắc họa hình ảnh một nhóm lao động “cộng sinh” trên thùng xe tải. Những cử chỉ ôm ghì, bám víu lấy nhau không chỉ để giữ thăng bằng trên chuyến xe chật chội, mà còn là cách họ gìn giữ chút hơi ấm của sự gắn kết nơi đất khách. Trong vòng tay đó là cả sự che chở lẫn mong manh, là sự gần gũi giữa những con người xa quê có chung một nỗi bấp bênh, cùng một hành trình mưu sinh.
Hình khối mà nhóm người tạo thành nằm ở trung tâm bố cục, tưởng chừng vững chãi. Thế nhưng, một góc đã bị khuyết. Sự thiếu vắng đó không chỉ nói lên khoảng trống thị giác, mà là một phép ẩn dụ cho một kiếp sống chưa trọn vẹn, nơi những giấc mơ vẫn bị cắt xén bởi nghịch cảnh, sự ổn định chỉ hiện diện trong thoáng chốc, sau đó bị lắp đầy bởi điều tạm bợ.
Được sáng tác bằng chất liệu sơn mài kết hợp kỹ thuật ăn mòn axit trên hợp kim nhôm, tác phẩm “Gắn kết tạm thời” là sự hòa quyện giữa truyền thống và kỹ thuật đương đại. Qua ngôn ngữ vật liệu, người nghệ sĩ 30 tuổi thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với tầng lớp lao động, những thân phận bị dịch chuyển bởi mưu sinh, đôi khi vô hình trong quá trình đô thị hóa.
Tác phẩm không chỉ khắc họa tinh thần đoàn kết giữa con người với nhau trong cảnh ngộ khắc nghiệt, mà còn mở ra cái nhìn nhân văn về xã hội đương đại qua lớp chất liệu được xử lý đầy ẩn dụ. Giữa lòng đô thị phồn hoa, nền kim loại lạnh lẽo phản chiếu cảnh quan thành phố như một tấm gương, nơi ánh đèn rực rỡ và kiến trúc hiện đại phô bày vẻ hào nhoáng bề mặt. Nhưng chính trong sự phản chiếu ấy, một nghịch lý thấm đẫm tính thời đại hiện lên. Đó là khoảng cách mênh mông giữa sự tráng lệ đô thị và cuộc sống nhọc nhằn của những người lao động nhập cư.
Ban giám khảo cuộc thi UOB Painting of the Year 2025 đánh giá cao tác phẩm của nghệ sĩ Cao Văn Thục nhờ chiều sâu cảm xúc, sự sáng tạo trong kỹ thuật và thông điệp xã hội mạnh mẽ.
Họa sĩ Đặng Xuân Hòa, Trưởng Ban Giám khảo UOB Painting of the Year năm 2025 (Việt Nam), nhận xét: “Tác phẩm của Cao Văn Thục nổi bật nhất trong số các bài dự thi năm nay, cả về nội dung lẫn cách thể hiện. Tác phẩm mang đến một góc nhìn trực diện và đầy cảm thông về đời sống của người lao động nhập cư, ghi nhận những đóng góp thầm lặng của họ trong quá trình phát triển nhanh chóng của đất nước“.
Cũng chọn hình ảnh mang tính ẩn dụ mạnh mẽ để nói về vai trò của con người trước sự sống còn, nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Thuần đưa ý tưởng ảnh chụp X-quang lồng ngực và thiết bị ICD (phá rung tim) cấy vào cơ thể ông suốt 10 năm qua vào tác phẩm đầu tay ở tuổi 53 mang tên “Chân dung tự họa, 2025 (cuộc sống bắt rễ trong tôi dưới hình bóng một cái cây)”.
Trái tim con người, hay nói rộng hơn là phần nội tâm, cũng là thứ vô hình trong đời sống hàng ngày. Không ai thấy trái tim khi nó còn khỏe mạnh. Nó thường được nhắc đến khi đau, khi cần cứu chữa, khi bước vào vùng sinh tử. Hình ảnh X-quang như một cách để làm hiện hữu cái vốn vô hình như thể nghệ thuật thay lời người nghệ sĩ bộc bạch tầm quan trọng của nơi sự sống bắt đầu, cũng là nơi dễ tổn thương nhất: trái tim.
Việc phải gắn ICD là dấu hiệu cho thấy trái tim đã từng gục ngã, nhưng vẫn đang được níu giữ bằng công nghệ, bằng sự cố gắng, bằng lòng kiên cường sinh học. Đó là minh chứng cho nỗ lực không từ bỏ của sự sống.
“Chân dung tự họa, 2025 (cuộc sống bắt rễ trong tôi dưới hình bóng một cái cây)” được thể hiện bằng chất liệu acrylic trên vải bố. Vượt qua giới hạn của một thiết kế y học kéo dài sự sống, ICD cho khán giả thấy phần mong manh nhất, trung tâm nhất, nắm giữ sự sống của con người. Tác phẩm đã giúp nghệ sĩ Ngọc Thuần chiến thắng hạng mục “Nghệ sĩ Triển vọng” của UOB Painting of the Year 2025.
Tác phẩm này là một sự chiêm nghiệm về sự sống còn và chuyển hóa. Ông hy vọng những thiết bị như ICD sẽ được trưng bày trong bảo tàng như những dấu tích của cả nỗi đau và sự tiến hóa của con người.
Giám khảo Đỗ Hoàng Tường chia sẻ về tác phẩm của nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Thuần rằng: “Đó là một tác phẩm gây xúc động. Bức vẽ hầu như đơn sắc, u tối, là một trong số ít tác phẩm dự thi bộc lộ được cảm xúc chân thành, một yếu tố cần thiết phải xuất hiện trong quá trình sáng tạo. Tác giả không đề nghị những vấn đề lớn lao mà ngược lại, một tự họa đã động chạm đến cảm xúc của số đông loài người“.
Cả hai tác phẩm đạt giải cao nhất UOB Painting of the Year – người nhập cư và thiết bị ICD nhìn qua lớp phim X-quang – đều cho thấy những tầng nghĩa vượt khỏi bề mặt, chức năng, để chạm vào phần sâu nhất. Ở đó, không ai là khác biệt.
Dù soi chiếu về sự tổn thương và bị đặt trong tình trạng dễ gãy vỡ nhưng cả hai tác phẩm này lại không bi quan. Trái lại, cả hai chứa đựng một thông điệp ý nghĩa: trong sự mong manh vẫn luôn tồn tại một nội lực sống phi thường. Người lao động nhập cư dù chịu đựng nhiều tầng bất công vẫn là lực lượng làm nên sức sống của đô thị. Họ là những bánh răng chuyển động thầm lặng và bền bỉ của kinh tế. Trái tim có ICD dù từng ngưng nhịp nhưng vẫn đang đập, vẫn là hiện thân của một sự sống không khuất phục.
