Cartier và nghệ thuật điêu khắc sự tự do trong thế giới kim hoàn

Dám khám phá, dám thử thách, dám vượt qua mọi giới hạn sáng tạo, đó là tinh thần làm nên bản sắc Cartier. Nguồn năng lượng đó đã dẫn lối nhà kim hoàn bước vào những miền biểu đạt không ai ngờ. Từ chiếc đinh đến hạt cà phê, con báo gấm, tất cả đều có thể trở thành cảm hứng chế tác. Trong lịch sử kéo dài hơn một thế kỷ của Cartier, tự do là sợi chỉ đỏ xuyên suốt, là bản chất của sự sáng tạo. Được mệnh danh là “thợ kim hoàn của các vị vua”, Cartier mở ra một vũ trụ không bị bó buộc bởi giới tính, vật liệu, biểu tượng hay mục đích sử dụng.

Những năm đầu thế kỷ 20, khi châu Âu đang đóng khung trong lối chế tác trang sức cầu kỳ, phức tạp với họa tiết Baroque và Rococo, Cartier chọn một hướng đi khác. Dưới sự dẫn dắt của Louis Cartier, cháu nội của nhà sáng lập Louis-François Cartier, thương hiệu bắt đầu khám phá vẻ đẹp hình học, đối xứng và trật tự trong thiết kế.

Cuốn sách “The Cartiers: The Untold Story of the Family Behind the Jewelry Empire” xuất bản năm 2019 của tác giả Francesca Cartier Brickell kể lại hành trình đổi mới sáng tạo của thương hiệu: “Thập niên 20, Louis lúc đó đã bước sang tuổi 40, cũng đang tiến gần đến đỉnh cao sáng tạo của mình. Với đội ngũ thợ lành nghề trở lại sau chiến tranh, ông có thể toàn tâm tập trung vào những ý tưởng mới. Giữa tháng 11/1919, những mẫu đồng hồ Tank đầu tiên được ghi vào sổ đăng ký hàng hóa với vỏn vẹn 6 chiếc, mở màn cho một dòng sản phẩm được định sẵn để trở thành biểu tượng. Kế hoạch tiếp theo là phong cách trang sức hình học, hướng đi mà ông và người học trò thân cận Charles Jacqueau đã bắt đầu từ trước khi chiến tranh nổ ra. Ngày đó, họ dự định giới thiệu các thiết kế hiện đại tại triển lãm Nghệ thuật Trang trí dự kiến diễn ra vào năm 1915. Chiến tranh khiến triển lãm phải hoãn lại, đến khi mọi thứ dần trở lại quỹ đạo, cả hai quyết tâm tiếp tục hành trình còn dang dở. Phụ nữ hiện đại đang khát khao điều táo bạo hơn, đi trước thời đại. Louis tin chắc phong cách Art Deco chính là câu trả lời”.

Cartier kiến tạo một ngôn ngữ mới bằng những đường nét rõ ràng, tuyến tính, hình khối linh hoạt và bố cục mạnh mẽ, rực rỡ màu sắc cùng những tổ hợp chất liệu chưa từng có. Cảm hứng của thương hiệu trải dài từ chủ nghĩa lập thể đến mỹ thuật Ba Tư, Ấn Độ, châu Á và Ai Cập cổ đại. Thay cho hình ảnh hoa lá uốn lượn từng thống trị thế kỷ 19, Cartier đặt hình học vào vị trí trung tâm. Trong bảng chất liệu, hồng ngọc Miến Điện đỏ thẫm kết hợp với ngọc lục bảo xanh biếc, lam ngọc và mã não đen, tất cả bừng sáng trên nền kim cương trắng. Bạch kim được ưu ái nhờ độ cứng và sắc ánh sáng lạnh, trở thành bộ khung hoàn hảo để tôn lên sự sống động của đá quý. Không chỉ chế tác trang sức, Cartier còn mang đến sức sống cho các sản phẩm như kẹp tóc, đồng hồ bí ẩn, đồ trang trí… bằng kho tàng vật liệu phong phú: ngọc bích, ngà voi, pha lê thạch anh, san hô, men sơn mài, ngọc trai, sừng, thủy tinh, xà cừ chạm khắc…

Jacques Cartier, em út trong ba anh em nhà Cartier, bị cuốn hút bởi nền văn minh Ai Cập ngay lần đầu ghé thăm vùng đất này vào năm 1911. Sau nhiều năm nghiên cứu tư liệu cổ, cảm hứng từ những biểu tượng của vùng đất các vị thần được ông chuyển hóa thành ngôn ngữ thiết kế đậm tính cá nhân. Ngay khi sự kiện lăng mộ vua Tutankhamun được khai quật gây chấn động toàn cầu, Jacques lập tức liên hệ với các nhà buôn cổ vật để tìm kiếm hiện vật Ai Cập. Dưới bàn tay ông, những mảnh ghép quá khứ được tái sinh với thẩm mỹ hiện đại, kỹ thuật tinh xảo và sự cân nhắc tỉ mỉ, tạo nên khoảng 150 thiết kế độc bản. Dòng trang sức phục hưng Ai Cập do Jacques phát triển trở thành một trong những trụ cột quan trọng định hình phong cách Art Deco trong trang sức cao cấp của Cartier.

Nếu Art Deco là cuộc cách mạng về hình học thì báo gấm trong bộ sưu tập Panthère de Cartier lại là cuộc nổi loạn bằng biểu tượng. Xuất hiện lần đầu vào năm 1914 với mô-típ da đốm trên mặt đồng hồ, báo gấm nhanh chóng vượt ra khỏi vai trò trang trí. Khi Jeanne Toussaint, một trong những nữ giám đốc sáng tạo đầu tiên của ngành kim hoàn, đưa báo gấm trở thành nhân vật chính của các thiết kế Cartier vào thập niên 40, mô-típ này đã thực sự trở thành một biểu tượng không thể thay thế.

Trong bối cảnh xã hội lúc ấy, con báo tượng trưng cho vẻ đẹp kiêu hãnh, không thể thuần hóa. Còn với Jeanne Toussaint, báo gấm là hiện thân của phụ nữ hiện đại: độc lập, quyền lực, tỏa sáng không cần sự cho phép. Bà không chỉ đưa báo gấm lên nhẫn, vòng tay, trâm cài mà còn mô tả nó trong những tư thế đầy kịch tính: đang rình mồi, đang ngẩng cao đầu, đang nằm nghỉ hay chồm lên tinh nghịch. Mỗi tác phẩm là một tuyên ngôn thị giác, thách thức hình mẫu ngoan hiền, khiêm nhường, khép mình mà xã hội áp đặt lên phụ nữ.

Tinh thần phản kháng tiếp tục được Cartier khai thác trong các chế tác đồng hồ. Năm 1967, thương hiệu ra mắt một trong những thiết kế gây thách thức mọi quy ước: Cartier Crash. Ra đời tại cửa hàng Cartier London trên phố Bond, chiếc đồng hồ này ban đầu được gợi cảm hứng từ hình dáng xe tăng Renault FT-17 – dòng xe bọc thép hạng nhẹ từng được sử dụng trong Thế chiến thứ nhất. Khi nhìn từ trên cao, dáng đồng hồ gợi nhắc hình ảnh chiếc xe tăng với phần bánh xích đặc trưng, nhưng vẫn giữ được sự tinh tế và thanh lịch mà người ta mong đợi ở cỗ máy thời gian mang tên Cartier.

Điều làm nên đột phá cho thiết kế này chính là phần vỏ bị bóp méo như vừa trải qua một cú va chạm mạnh, phủ định hoàn toàn quy luật đối xứng và cấu trúc hình học của đồng hồ truyền thống. Triết lý thiết kế của Cartier từ lâu vốn xoay quanh việc khai thác hình học cơ bản rồi uốn cong, kéo dài, nén chặt để mở ra hình thức vừa tinh tế, vừa táo bạo. Theo chuyên gia Sotheby’s Charlie Foxhall, Cartier khác biệt ở chỗ luôn đưa hình khối về dạng tinh gọn nhất rồi tái tạo chúng thành những phiên bản hoàn toàn khác biệt. Cartier Crash là minh chứng sống động cho triết lý đó.

Mỗi chi tiết trên trang sức và đồng hồ Cartier đều chứa đựng câu chuyện về sự giải phóng. Ở một cấp độ kỹ thuật cao hơn, tại xưởng Gyptics, Cartier đã phục dựng và phát triển các kỹ thuật chế tác cổ điển, đặc biệt là nghề chạm khắc, tráng men, khảm đá quý. Nhiều vật liệu cổ xưa như gỗ hóa thạch, hóa thạch siêu hiếm được mài giũa dưới bàn tay của các nghệ nhân kim hoàn tại đây đã trở thành món trang sức chứa đựng cả chiều sâu lịch sử lẫn trí tưởng tượng đậm chất nghệ thuật.