Bùi Công Khánh: Gã lênh khênh trên ghế

Bùi Công Khánh có tác phẩm triển lãm tại Bảo tàng Nghệ thuật Singapore sau cuộc chọn lựa từ những “đỉnh cao” do các quốc gia và vùng lãnh thổ tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương đề cử; Học bổng Fullbright vốn dành cho những người có cơ hội, khả năng đi đầu cũng như thay đổi đời sống; Giải thưởng Ánh mắt trẻ của Trung tâm Văn hóa Pháp… Linh hoạt dấn thân, anh là ví dụ ngoại lệ, trái ngược cho tính cách bảo thủ của người Quảng Nam mà dân gian vẫn nói “Quảng Nam hay cãi, Quảng Ngãi hay co”. Vì thế, Khánh cân bằng mà vẫn như chông chênh trên con đường sáng tác và mưu sinh – như thể đang ngồi trên cả mấy chục chiếc ghế nhựa anh chồng lên nhau trong một sắp đặt của mình.

Một hơi thở khác hẳn

Cuộc triển lãm tại Singapore của Khánh đánh dấu 15 năm tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật với những thời đoạn “chi chít” triển lãm cá nhân. Đặc biệt, giai đoạn 2002-2006, Khánh như mê cuồng với việc tổ chức và trưng bày. Trong những năm đó, cứ 2-3 tháng, Khánh lại có một triển lãm mới. Năm 2002, anh một mình bày tới 7 triển lãm, trong đó có tới 5 cuộc là ở nước ngoài. Năm đó người Pháp đón chào anh bằng một triển lãm mà anh chỉ là một thành phần nhỏ trong vô số những thành phần khác, sau đó họ lại đón anh như một khuôn mặt điển hình mới của mỹ thuật miền Nam sôi động, và cuối cùng coi anh là nhân tố mới đáng kể của mỹ thuật Việt Nam.

Quan trọng, anh mang tới một hơi thở khác hẳn những nghệ sĩ Việt từng được người Pháp ghi nhận sau Đổi mới. Anh độc lập với Minh Thành cứ hướng mãi đôi mắt tự vấn buồn buồn, phảng phất hơi hướng Phật giáo vào khán giả. Cũng khác xa với những biểu tượng nghệ thuật rất lạ của Trương Tân mà nếu không cùng gu thì vô cùng khó chấp nhận. Thậm chí, Khánh còn độc lập hoàn toàn với chủ nghĩa chất liệu – những rơm gạo, những họa tiết cổ hay sắc màu thắm thía vàng óng của sơn mài. Anh giản dị với những câu chuyện quá thường nhật được kể với tinh thần chuyện phiếm bên quán nước. Vì thế, nó có thể trút hết bầu tâm sự mà vẫn giản lược, thoáng hài mà không bị nặng nề như những câu chuyện với chất triết lí kén người kiểu “sĩ phu Bắc Hà”.

Tiêu dùng không phải đề tài Khánh “một mình một chợ”. Chí ít, từng có Trần Hậu Yên Thế với những hình ảnh mỉa mai nhái lại tranh Đông Hồ – chiếc đầu vịt được thay bằng hình ảnh người sáng tạo đồ ăn nhanh ở Mỹ trên tác phẩm “KFC Vinh Hoa”. Có điều, Khánh dễ cảm bởi cách nói có phần súc tích và không thách đố. Ở góc độ nào đó, có thể cho rằng anh mô phạm như một giáo viên lâu năm.

Việc vặt chờ tác phẩm

“Cho tới bây giờ tôi chưa xin tài trợ của ai cả, nên kinh nghiệm này còn chập chững”, Bùi Công Khánh trả lời câu hỏi về kỹ năng xin tài trợ dự án. “Ai” ở đây là những tổ chức văn hóa nước ngoài. Khánh không chỉ không xin tài trợ nước ngoài, mà trong nước anh cũng không xin. Anh tự làm tác phẩm, bán tác phẩm rồi lấy tiền nuôi tiếp những dự án sau đó. Cũng có lúc “giáp hạt”, anh phải làm nghề phụ để kiếm thêm chờ cho tới lúc tranh pháo nuôi mình.

Cũng vì thế, những tác phẩm của Khánh thiếu đi sự “hoành tráng”, ấn tượng thị giác mạnh về độ lớn, cho dù đây cũng là một cách khá hiệu quả trong các tác phẩm nghệ thuật sắp đặt hay ý niệm anh từng thực hành. Nó thể hiện “khoảng trống” về kinh phí. Mặc dù vậy, chia sẻ về một dự định xin tài trợ sắp tới, Khánh vẫn cho rằng, nếu không có sự đồng cảm với tác phẩm, anh vẫn có thể không chạy theo sự trợ giúp này.

Nghệ thuật cần văn minh

Cũng nhờ độc lập về kinh tế, Khánh nằm ngoài hiện tượng nhiều người vẫn kêu ca về một số nghệ sĩ tự do – “đẽo chân cho vừa giày” để xin tài trợ. Anh có thể dõng dạc bác bỏ hai chữ “vọng ngoại” trong sáng tác để có nhận thức tích cực về khái niệm này qua những lần xuất ngoại cùng sáng tác với họa sĩ nước ngoài.

Còn anh, từ khi úp mặt trên một tấm kính chắn ngang lối đi xuống hầm sát mép nước biển tại biên giới Pháp – Tây Ban Nha, anh đã có quyết định về con đường độc lập của riêng mình. Tấm kính trong đến mức khi nằm lì trên đó Khánh có cảm giác mình đang rơi xuống đại dương xanh liền kề. Trên kính mang dòng chữ: Đây là nơi tưởng niệm những họa sĩ vô danh trên trái đất này. Sự vô danh đến dễ biết bao!

Cú rơi tượng trưng trên bờ biển ấy càng làm anh thấm thía, rằng để làm một nghệ sĩ độc lập – phải kiên trì mạnh mẽ, để không bỏ cuộc. Cho dù có phải mãi lênh khênh trên những chồng ghế.

Tác phẩm “The Past Moved”

Bài: Trinh Nguyễn
Ảnh: An Lê
Trang phục: Armani