Lên tiếng bảo vệ giới LGBT – người đồng tình, người phản đối
Cụ thể, trong văn bản đăng tải trên Facebook chính thức của Viện ISEE có viết: “Trong nhiều năm liền, cộng đồng người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) luôn là đối tượng bị chương trình Gặp nhau cuối năm mang ra làm trò cười, đưa thông tin sai lệch, thậm chí xúc phạm với ngôn từ tệ hại. Đặc biệt trong chương trình Gặp nhau cuối năm 2017, nhân vật Bắc Đẩu thậm chí còn bị nói là ‘Con chi sống trên Trời không phải nữ cũng chẳng phải nam’; ‘Bọn phụ nữ một nửa’. Cũng theo văn bản này, nhân vật Bắc Đẩu luôn được đem ra chọc cười vì vấn đề giới tính.
Lá thư ghi đề gửi Đài Truyền hình Việt Nam (đơn vị sản xuất chương trình Táo Quân 2018) cũng đưa ra những lời lẽ kiên quyết: “Là những tổ chức đã có nhiều năm hoạt động vì quyền của cộng đồng LGBT, chúng tôi phản đối việc sử dụng những từ ngữ miệt thị công khai làm tổn thương những thành viên của cộng đồng LGBT chỉ vì đặc điểm cơ thể của họ, cũng như làm khắc sâu thêm những định kiến và phân biệt đối xử trong xã hội với nhóm cộng đồng này”.
Theo dõi các chia sẻ đính kèm lá thư gửi Đài Truyền hình Việt Nam của Viện ISEE, nhiều ý kiến đồng tình với quan điểm của Viện. Ca sĩ Hoàng Bách nêu ý kiến: ” Rất trân trọng cố gắng của ekip để giữ Táo Quân sau bao năm, nhưng mang lên sóng quốc gia, lại trong khuôn khổ một chương trình vào những giờ khắc quan trọng rất cần cẩn trọng và cân nhắc hơn về những vấn đề mà ngày xưa, có thể không ai để ý, nhưng sau nhiều năm, câu chuyện đã khác. Không thể chỉ chú trọng kiểm duyệt những yếu tố thuộc về chính trị mà vô tình bỏ quên những vấn đề khác”.
Độc giả Phan Thanh Nhàn cho rằng: “Chuyện chế giễu người LGBT qua nhân vật Bắc Đẩu là điều tôi không thích ở Táo Quân từ nhiều năm nay. Còn các chương trình hài nhảm do thiếu khả năng sáng tạo nên lôi người đồng tính, chuyển giới ra làm trò cười thì không chấp, nhan nhản luôn”. Một ý kiến khác từ Facebook Cecilia VY lại viết: “Nhạy cảm quá mức kiểu nhìn đâu cũng thấy tội phạm”.
Ekip Táo Quân giữ quyền… im lặng
Khi chúng tôi liên lạc với đạo diễn Đỗ Thanh Hải, nhiều giờ liền, anh không nhấc máy. Biên kịch chương trình – Đinh Tiến Dũng cho rằng bản thân chỉ là người đóng góp một phần nên anh không có quyền chia sẻ về điều này. Còn “cô Đẩu” Công Lý thì giữ quyền… im lặng.
Riêng nghệ sĩ Xuân Bắc – người đóng vai Nam Tào song hành cùng “Cô Đẩu” Công Lý nhiều năm trong chương trình Táo Quân cho hay: “Một tác phẩm khi ra đời, cảm nhận thế nào, nhìn nhận ra sao hoàn toàn do đánh giá, nhận thức và thẩm mỹ của từng người. Những người có thẩm mỹ khác nhau sẽ đưa ra nhận thức khác nhau, người có nhận thức khác nhau sẽ đưa ra đánh giá khác nhau”.
Cạnh đó, Xuân Bắc cũng cho biết: “Những người có ẩn ức họ sẽ đánh giá vấn đề theo cách khác, còn những người nhìn mùa xuân có nhiều bông hoa nở, sẽ có đánh giá khác, tích cực và đơn giản hơn”.
Xuân Bắc cho biết, anh chỉ có thể đưa ra nhận định về khả năng diễn xuất của Công Lý trong vai Bắc Đẩu: “Anh ấy đã hoàn thành xuất sắc vai diễn bằng tài năng của mình, còn hình tượng Cô Đẩu trên sân khấu tùy thuộc vào cảm nhận của từng khán giả”.
Riêng ca sĩ Lâm Khánh Chi, khi được hỏi đã chia sẻ: “Chi đồng tình với lá thư của viện ISEE. Nhiều năm qua Táo Quân đã lấy hình ảnh của giới LGBT để tạo ra tiếng cười cho khán giả. Với Chi đó không phải là sự hài hước, mà là chạm vào nỗi buồn của người khác. Xã hội hiện đại, nhiều người cũng đã nhìn nhận và cư xử văn minh với cộng đồng LGBT. Chính vì vậy, Chi mong, đừng ai lấy giới tính để làm niềm vui trong chốc lát. Có rất nhiều cách để tạo mảng miếng, nếu Táo quân không thể sáng tạo thêm thì nên dừng lại”.
Toàn văn bản kiến nghị gửi Đài Truyền hình Việt Nam của Viện ISEE:
“Kính gửi Đài truyền hình Việt Nam (VTV) và Ban biên tập chương trình Gặp nhau cuối năm!
Đầu xuân mới, Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (Viện ISEE) và Trung tâm ICS (ICS Center) xin gửi tới quý Đài và Ban biên tập lời chúc mừng năm mới an khang thịnh vượng!
Thưa Ban biên tập, Viện iSEE và Trung tâm ICS – Tổ chức bảo vệ và thúc đẩy quyền của người LGBT – là các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực phát triển, bảo vệ quyền con người với các giá trị Tự do, Bình đẳng và Khoan dung. Trong nhiều năm qua, chúng tôi đã có nhiều chương trình hợp tác với quý Đài nhằm đưa hình ảnh người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) đến gần hơn với công chúng cũng như các chương trình đối thoại chính sách nhằm bảo vệ tốt hơn quyền của cộng đồng LGBT.
Chúng tôi bày tỏ sự trân trọng tới quý Đài đã có nhiều chương trình thời sự, giải trí hay phục vụ công chúng. Tuy nhiên, chúng tôi cũng tin rằng nhiều chương trình đang tồn tại những “hạt sạn” mà Viện iSEE và ICS cho rằng không nên xuất hiện trên đài truyền hình quốc gia.
Cụ thể, trong nhiều năm liền, cộng đồng người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) luôn là đối tượng bị chương trình Gặp nhau cuối năm mang ra làm trò cười, đưa thông tin sai lệch, thậm chí xúc phạm với ngôn từ tệ hại. Đặc biệt trong chương trình Gặp nhau cuối năm 2017 (tiết mục “Táo Quân”), nhân vật Bắc Đẩu thậm chí còn bị nói là “Con chi sống trên Trời không phải nữ cũng chẳng phải nam”; “Bọn phụ nữ một nửa”. Nhân vật Bắc Đẩu luôn được đem ra gây cười về vấn đề giới tính.
Là những tổ chức đã có nhiều năm hoạt động vì quyền của cộng đồng LGBT, chúng tôi phản đối việc sử dụng những từ ngữ miệt thị công khai làm tổn thương những thành viên của cộng đồng LGBT chỉ vì đặc điểm cơ thể của họ, cũng như làm khắc sâu thêm những định kiến và phân biệt đối xử trong xã hội với nhóm cộng đồng này.
Năm 1973, Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (APA) đã loại bỏ đồng tính ra khỏi danh sách các bệnh tâm thần. Năm 2010, Hiệp hội Chuyên khoa Thế giới về Sức khoẻ Chuyển giới (WPATH) ra tuyên bố coi việc không theo chuẩn giới không phải là một vấn đề bệnh lý (WPATH Board of Directors, 2010). Tuyên bố này nhấn mạnh: “Việc thể hiện các đặc điểm giới, bao gồm bản dạng giới mà không liên quan đến giới tính sinh học của một người là một hiện tượng phổ biến và mang tính đa dạng về văn hoá của con người, và không nên bị coi là tiêu cực hay bệnh lý mang tính di truyền”.
Trong kỳ kiểm điểm phổ quát (UPR) về quyền con người tại Liên Hợp Quốc năm 2014, Chính phủ Việt Nam đã chấp nhận khuyến nghị của Chile về việc ban hành luật chống phân biệt đối xử nhằm đảm bảo quyền bình đẳng của mọi công dân, bất kể xu hướng tính dục và bản dạng giới.
Năm 2015, Quốc hội Việt Nam đã biểu quyết thông qua Bộ Luật Dân sự (sửa đổi), chính thức hợp pháp hoá quyền chuyển đổi giới tính tại Việt Nam thông qua điều 37: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có các quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan.”
Theo đó, bản dạng giới mỗi người sinh ra là khác nhau và là vấn đề riêng tư cần được pháp luật bảo vệ; không một ai có quyền kỳ thị, bêu riếu, xúc phạm người khác chỉ vì sự khác biệt của mỗi cá nhân. Bản thân cộng đồng LGBT tại Việt Nam với những cá nhân đang nỗ lực đóng góp xây dựng đất nước, không có lý do gì nhân phẩm của họ lại bị hạ thấp và làm trò cười cho người khác.
Điều này đi ngược lại những mục tiêu bình đẳng, đa dạng và tôn trọng quyền con người mà các tổ chức trong nước và quốc tế đang nỗ lực bảo vệ, cũng như các cam kết của Chính phủ Việt Nam.
Chúng tôi đồng ý cuộc sống luôn cần sự hài hước và tiếng cười, chương trình giải trí trên truyền hình là cần thiết; nhưng chúng tôi không cho rằng miệt thị người khác, làm tổn thương cộng đồng yếu thế là sự hài hước và nhân văn.
Chúng tôi hoan nghênh sự đóng góp của quý Đài trong sự nghiệp phát triển xã hội chung. Trong hành trình đóng góp đó, chúng ta cần trân trọng các nhóm cộng đồng trong đó có người LGBT. Việc miệt thị bêu riếu cộng đồng LGBT là một hành động cần chấm dứt.
Trân trọng!
Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (iSEE) và Trung tâm ICS
