Từ động cơ hơi nước đến máy vi tính và Internet, những tiến bộ công nghệ cứ liên tục khuấy động thị trường việc làm. Nó loại trừ một vài ngành nghề đồng thời tạo ra nhiều vị trí mới. Trí thông minh nhân tạo (Artificial Intelligence hay còn gọi tắt là A.I) chính là một phát minh tiến bộ như vậy.
Điểm khác biệt nằm ở nhóm đối tượng bị ảnh hưởng. Năm 1981 với sự kiện máy vi tính ra đời, người ta lo ngại nó sẽ thay thế một số nhóm lao động tay chân. Gần nửa thập kỷ sau, ChatGPT lộ diện và công chúng không khỏi hốt hoảng khi nó trực tiếp ảnh hưởng tới “miếng cơm manh áo” của nhóm lao động có trình độ học vấn cao và được giáo dục bài bản, bao gồm nghệ sĩ, nhà báo, nhà sáng tạo nội dung,…
Nếu những tác động của A.I lên nhóm lao động tri thức là có thật, vậy mức độ tác động sẽ đạt tới ngưỡng nào? Cơ quan truyền thông The Conversation đã trò chuyện với 5 nhà nghiên cứu A.I hàng đầu tại Úc để có được một bức tranh toàn cảnh về thế giới lao động 2023 dưới cái bóng của A.I.
A.I đã khiến công việc trí thức và sáng tạo dễ tiếp cận hơn bao giờ hết. Bất kì ai miễn có kết nối Internet là có thể sử dụng các công cụ như ChatGPT và DALL-E để thỏa sức sáng tạo. Họ có thể viết luận văn, làm thơ, nghiên cứu khoa học hoặc thậm chí là sáng tác truyện ngắn chỉ với vài thao tác đơn giản. ChatGPT đã đọc và tập luyện trên một lượng lớn dữ liệu, vì vậy chúng dễ dàng tạo ra các văn bản với chất lượng nội dung cao, thông tin chính xác và giọng văn “tự nhiên như người thật”. Nhờ lợi điểm này, các doanh nghiệp có thể sử dụng cho đa nhiệm vụ như tạo hình minh họa cho bài thuyết trình kinh doanh, tạo quảng cáo chiêu hàng tiếp thị, gợi ý tưởng cho người viết nội dung hoặc viết mã máy tính để thực hiện một chức năng cụ thể. Tất cả sẽ được hoàn thành trong vài phút – lượng thời gian ngắn hơn rất nhiều so với người làm nhưng lại cho ra chất lượng tương đương hoặc thậm chí vượt trội hơn.
Trước đây, thế giới sáng tạo là một khái niệm dường như phù phiếm và xa vời. Nhưng với “cánh cửa” A.I, ai cũng có thể bước vào và đích thân trở thành một người sáng tạo. Tuy nhiên, Lynne Parker, Phó hiệu trưởng tại Đại học Tennessee cho biết vẫn còn nhiều mặt trái tồn tại ở cỗ máy này. “Thứ nhất, A.I có thể đẩy nhanh quá trình biến mất của các kỹ năng quan trọng, một trong số đó là kỹ năng viết. Thứ hai, A.I đặt ra nhiều câu hỏi về việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Như một quy luật, các nhà sáng tạo ‘con người’ luôn dày công nghiên cứu, kết hợp giữa sáng tạo độc bản và tìm kiếm cảm hứng từ các hiện vật hiện có trên thế giới bao gồm kiến trúc và các tác phẩm, âm nhạc và tranh vẽ của những người khác. Họ khó tránh khỏi việc cảm thấy bất công nếu A.I tận dụng các nguồn mở mà không chịu bất kì một nguyên tắc nào về bản quyền”, Parker cho biết.
Daniel Acuña, Phó Giáo sư Khoa học Máy tính tại Đại học Colorado Boulder tiết lộ bản thân là “một người dùng thường xuyên” của GitHub Copilot – một công cụ giúp mọi người viết mã máy tính, và dành hàng giờ mày mò ChatGPT cùng các ứng dụng xử lý ngôn ngữ tương tự. Dựa vào trải nghiệm cá nhân, Daniel cho biết các công cụ này rất giỏi khám phá ra những ý tưởng mà ông chưa nghĩ tới bao giờ. “Các mô hình này có khả năng ấn tượng trong việc theo sát hướng dẫn để tạo ra văn bản và mã máy tính. Nếu muốn cải thiện dòng chảy ý tưởng hay tìm kiếm những ý tưởng độc lạ, các mô hình A.I sẽ là công cụ hữu ích”, Daniel cảm thán.
Tuy nhiên, ông cũng không thể làm ngơ trước 3 vấn đề nổi bật ở A.I, bao gồm: Không chính xác, Thiên kiến và Ăn cắp ý tưởng.
Trước tiên, Daniel chỉ ra tính không chính xác của cỗ máy A.I tưởng chừng như đã hoàn hảo. “Với Copilot và ChatGPT, tôi liên tục tìm kiếm xem liệu các ý tưởng có quá nông hay không. Ví dụ: văn bản không có nhiều nội dung hoặc mã máy tính không hiệu quả, bị sai và không chạy được. Nếu người dùng quá tin tưởng vào sản phẩm của A.I mà bỏ qua bước thẩm định, thì những công cụ này có thể gây hại tới người dùng”.
Một vấn đề khác là sự thiên vị. Các mô hình ngôn ngữ có thể tự học từ các dữ liệu mang tính thành kiến và sao chép chúng. Sự thiên kiến này rất khó nhìn thấy trong văn bản, nhưng rõ ràng hơn trong các mô hình tạo hình ảnh như DALL-E. “Điều này yêu cầu ý thức ngay từ đầu của người dùng để không tạo ra bất cứ thành kiến nào. Thế nhưng không phải ai cũng có ý thức như thế”, Daniel nói.
Cuối cùng và nổi cộm nhất, nghi vấn đạo nhái của các công cụ A.I vẫn là một bài toán nan giải. Hàng loạt các trường học tại Úc đã triển khai chiến lược “phòng bệnh hơn chữa bệnh”, mạnh tay cấm học sinh sử dụng ChatGPT trong học tập, đặc biệt là các kì thi để ngăn chặn gian lận trong thi cử. Các tạp chí khoa học cũng điều chỉnh quy định đăng bài, từ chối chấp nhận bất kì các sản phẩm nào tạo ra bởi A.I dưới tư cách là “đồng tác giả”. Hay nói cách khác, vấn đề đạo văn hay ăn cắp ý tưởng của A.I vẫn sẽ là một cuộc tranh cãi kéo dài. Ở đó, Daniel cho rằng cách nghĩ nhẹ nhàng và tích cực nhất chính là “những công cụ này hãy còn ở giai đoạn sơ khai. Và những mặt hạn chế của nó vẫn còn một thời gian dài trước mắt để kiểm tra, sửa đổi và hoàn thiện”.
Con người thích tin vào sự đặc biệt của chính mình, nhưng khoa học và công nghệ đã nhiều lần chứng minh niềm tin đó đã sai. Con người tin họ là giống loài duy nhất có thể sử dụng công cụ. Các nghiên cứu khoa học chỉ ra các động vật khác cũng có khả năng tương tự, Con người nghĩ mọi công việc tri thức đều cần tới não bộ con người. Nhưng với sự xuất hiện của A.I, vị thế độc quyền đó gần như sụp đổ. “Máy cộng đầu tiên được phát minh vào năm 1623. Năm ngoái, một bức tranh nghệ thuật do A.I tạo ra đã vượt mặt nhiều nghệ sĩ và giành chiến thắng chung cuộc trong một cuộc thi. Từ những sự kiện đó, tôi tin rằng thời điểm mà máy tính đáp ứng và vượt qua trí thông minh của con người đã ở gần nay trước mắt”, Kentaro Toyama, Giáo sư Thông tin Cộng đồng tại Đại học Michigan cho biết.
Trí tuệ và sức sáng tạo của con người sẽ được đánh giá như thế nào khi máy móc trở nên thông minh và sáng tạo hơn những người… thông minh nhất? Theo Toyama, não bộ của con người vẫn có những khả năng đặc biệt của nó, và vì vậy mà sức sáng tạo vẫn sẽ được thể hiện theo một cách riêng biệt. Trong một số lĩnh vực, mọi người vẫn coi trọng việc con người làm, ngay cả khi máy tính có thể làm việc đó tốt hơn. Đã một phần tư thế kỷ trôi qua kể từ khi Deep Blue của IBM đánh bại nhà vô địch thế giới Garry Kasparov, nhưng cờ người – với tất cả kịch tính của nó – vẫn chưa biến mất.
Tuy nhiên, cũng sẽ có những lĩnh vực mà kỹ năng của con người và khả năng của máy tính so kè với nhau, và trong cuộc so kè đó, những khán giả chẳng quan tâm mấy ai là người chiến thắng. Ví dụ trong mảng minh họa, phần lớn độc giả không quan tâm liệu bức tranh đi kèm một bài báo được vẽ bởi họa sĩ hay máy tính. Họ chỉ muốn nó phù hợp, mới lạ và mang tính giải trí. Nếu một chiếc máy tính có thể vẽ tốt, độc giả chẳng quan tâm phần credit ghi là Mary Chen hay System X.
ChatGPT giúp tạo ra văn bản mạch lạc, mặc dù hơi chung chung nhưng nó sẽ ảnh hưởng đến những người cung cấp kỹ năng đó trên thị trường. Hãy nhớ lại lần đầu tiên các chương trình xử lý văn bản ra mắt vào những năm 1980. Một số công việc như nhân viên đánh máy gần như biến mất hoàn toàn. Tuy nhiên, mặt khác, bất kỳ ai có máy tính cá nhân đều có thể tạo các tài liệu sắp chữ tốt một cách dễ dàng, giúp tăng năng suất một cách rộng rãi. “Tôi nghĩ rằng câu chuyện này sẽ một lần nữa xảy ra với các mô hình ngôn ngữ như ChatGPT”, Mark Finlayson, Phó Giáo sư Khoa học Máy tính, Đại học Quốc tế Florida nói. Finlayson cũng nói thêm rằng có thể từ giờ chúng ta sẽ không còn phải soạn thảo email, mô tả sản phẩm hoặc cắc văn bản có tính công thức chung nữa.Thay vào đó, bạn có thể sử dụng thời gian để tập trung cho những công việc yêu cầu tính sáng tạo hơn.
Hơn nữa, các mô hình ngôn ngữ như ChatGPT vẫn có những gót chân Asin chưa thể khắc phục. Đầu tiên, người dùng phải nhắc rất nhiều lần và nếu có một thay đổi nhỏ trong lời nhắc có thể dẫn đến sự thay đổi lớn trong sản phẩm đầu ra.
Thứ hai, các mô hình ngôn ngữ lớn có thể tạo ra những văn bản không phù hợp hoặc hoàn toàn vô nghĩa.
Thứ ba, theo như những gì các nhà nghiên cứu A.I nói, các mô hình ngôn ngữ không có sự hiểu biết tổng quát về điều gì là đúng hay sai. Đáng chú ý, chúng không thể làm những phép toán tương đối đơn giản. Điều này có nghĩa là đầu ra của chúng có thể gây hiểu nhầm, sai lệch, sai logic hoặc đơn giản là sai một cách bất ngờ.
Những thất bại này là cơ hội cho những người lao động tri thức và sáng tạo. Để sáng tạo nhiều nội dung, ngay cả đối với khán giả nói chung, mọi người vẫn sẽ cần sự đánh giá của những người lao động tri thức và sáng tạo để nhắc nhở, hướng dẫn, đối chiếu, sắp xếp, chỉnh sửa và đặc biệt là tăng cường đầu ra của máy móc. Nhiều loại ngôn ngữ chuyên ngành và kỹ thuật cao sẽ vẫn nằm ngoài tầm với của máy móc trong tương lai gần. Và sẽ có những loại công việc mới – ví dụ, những người sẽ kinh doanh từ việc tinh chỉnh các mô hình ngôn ngữ lớn nội bộ để tạo ra một số loại văn bản chuyên biệt nhằm phục vụ các thị trường cụ thể.
Tóm lại, mặc dù các mô hình ngôn ngữ lớn chắc chắn báo hiệu sự gián đoạn đối với những người lao động tri thức và sáng tạo, nhưng vẫn có nhiều cơ hội quý giá đang chờ đợi những người sẵn sàng thích ứng và tích hợp các công cụ mới mạnh mẽ này.
