Phát súng mở màn cho mùa giải thưởng năm nay là lễ trao giải Keeng Young Awards diễn ra vào ngày 3/1/2019. Giải thưởng này khẳng định sự khác biệt của mình bằng việc cho ra đời một “quỹ đầu tư âm nhạc trong năm 2019” dành cho người chiến thắng ở mỗi hạng mục. Đây có thể chỉ là một lối diễn giải thông minh hơn về khoản tiền thưởng, nhưng vẫn là một cách đáng yêu để lấy lòng nghệ sĩ cũng như người hâm mộ.
Tương đồng về cả quy mô lẫn hình thức tổ chức với Keeng Young Awards là Zing Music Awards – giải thưởng được trao bởi trang nghe nhạc trực tuyến Zing MP3. Giải thưởng này tiếp tục khẳng định giá trị của một thương hiệu đã bước sang năm thứ tám bằng việc giới thiệu đến khán giả thêm nhiều gương mặt nghệ sĩ underground với tài năng và kỹ thuật không thua kém những nghệ sĩ mainstream.
Hạn chế của hai giải thưởng này là kết quả của chúng chỉ dựa trên hai số liệu: lượt nghe trực tuyến và lượt tải album. Ấy là chưa bàn đến việc ngay lúc này, các trang nghe nhạc trực tuyến trong nước cũng đang phải chia năm xẻ bảy độ phủ sóng với những ông lớn từ nước ngoài như Apple Music hay Spotify, khiến kết quả kiểm đếm đó càng mang tính đơn lẻ.
Nằm kẹt giữa Keeng Young Awards và Zing Music Awards, được tổ chức vào ngày 4/1/2019, lễ trao giải Làn Sóng Xanh Next Step cũng là một hiện tượng thú vị của mùa giải thưởng đầu năm. Được tổ chức bởi Đài Tiếng nói Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, sau 21 năm, chương trình này đã có những thay đổi đáng kể trong cách thức tổ chức và tiếp cận công chúng: từ tên gọi Làn Sóng Xanh Next Step đến lễ công bố đề cử và bình chọn được tổ chức như một chương trình nghệ thuật hoàn chỉnh…
Tuy nhiên, quan trọng nhất là những đổi mới trong quy cách chấm giải. Thay vì quy định trao giải dựa trên bình chọn của khán giả nghe đài – hình thức đã trở nên lỗi thời trước sự cạnh tranh của các kênh nghe nhạc trực tuyến, ban tổ chức Làn Sóng Xanh Next Step đã huy động một hội đồng giám khảo hùng hậu lên đến 200 người. Lá phiếu bình chọn được thu thập qua nhiều cách thức, từ nhiều đối tượng khác nhau: thính giả của kênh phát thanh, khán giả theo dõi các kênh đối tác, trung tâm tác quyền âm nhạc, phiếu khảo sát từ các trường đại học…
Cả ba ví dụ kể trên đều cho thấy nỗ lực khẳng định vị thế giải thưởng của ban tổ chức, nhưng vẫn khó có cái tên nào trong số đó đủ tầm đánh giá cả một đời sống âm nhạc Việt Nam. Nhìn ra thế giới, nền âm nhạc toàn cầu vận hành dựa trên thứ hạng của bảng xếp hạng Billboard. Quyền lực của Billboard Music Awards thể hiện ở hệ thống đo lường riêng do Nielsen SoundScan thống kê độc lập, bao phủ hoàn toàn bốn hình thức nghe nhạc chính: nghe trực tuyến có trả phí (streaming), lượng tải album kỹ thuật số, lượng bán album vật lý và số lần phát trên các kênh phát thanh. Làn Sóng Xanh với nền tảng lâu đời là một kênh phát thanh âm nhạc – điều mà Zing hay Keeng đều không có được, hoàn toàn có thể trở thành “một giải thưởng thống lĩnh tất cả” của thị trường âm nhạc Việt nếu mở rộng quy mô thống kê sang ba hình thức còn lại.
Tất nhiên, cũng không thể không nhắc đến vai trò quan trọng của giới phê bình và hội đồng thẩm định của mỗi giải thưởng. Họ chính là tấm lưới sàng lọc cuối cùng, dựa trên kết quả từ những con số do khán giả trả về. Nhưng làm thế nào để cân bằng được tính thị trường và yếu tố chuyên môn, câu trả lời nằm ở thì tương lai.
Trong khi những giải thưởng âm nhạc được tổ chức rầm rộ và san sát nhau vào những tháng đầu năm thì lĩnh vực điện ảnh lại khá im ắng. Phải chờ đến tận tháng 3, khán giả mới được theo dõi lễ trao giải Cánh Diều Vàng. Đây cũng là giải thưởng chuyên về điện ảnh duy nhất được tổ chức trong năm 2019, những cái tên được vinh danh trong giải thưởng lần này cũng có thể xem là xuất sắc nhất trong lĩnh vực điện ảnh năm 2018.
Nếu lấy doanh thu (đại diện cho tính thị trường) của một bộ phim làm tiêu chí đánh giá, chắc chắn không thể không nhắc đến “Siêu sao siêu ngố” – bộ phim Tết 2018 của danh hài Trường Giang. Đến thời điểm hiện tại, “Siêu sao siêu ngố” đang nằm trong top 4 bộ phim Việt có doanh thu cao nhất mọi thời đại, và cũng là bộ phim Việt duy nhất cán mốc 100 tỷ đồng doanh thu trong năm 2018. Trái với doanh thu khủng, chất lượng nghệ thuật của bộ phim này xứng đáng lọt vào “top” thảm họa phim Việt 2018. “Tháng năm rực rỡ” cũng mang lại doanh thu đáng kể cho nhà sản xuất, nhưng dễ thấy bộ phim này sẽ khó được lòng ban giám khảo Cánh Diều Vàng, đơn giản vì đây là một phim làm lại từ nguyên tác của điện ảnh Hàn Quốc.
Ở chặng tiếp theo của bảng xếp hạng phim Việt 2018 là một số đại diện tiêu biểu mà tính thị trường và chất lượng nghệ thuật đạt được sự cân bằng: phim điện ảnh đầu tay “Nhắm mắt thấy mùa hè” của đạo diễn Cao Thúy Nhi giống như một cuốn tiểu thuyết diễm tình nhẹ nhàng, “Chàng vợ của em” thể hiện sự lão làng của đạo diễn Charlie Nguyễn trong việc nắm bắt tâm lý khán giả, “Lời kết bạn chết chóc” của đạo diễn Roland Nguyễn Văn Nhân là một thử nghiệm mới lạ ở thể loại kinh dị, giật gân. Đây đều là những cái tên giàu tiềm năng khi nhận được sự quan tâm của khán giả cũng như doanh thu khả quan từ phòng vé.
Nhóm cuối cùng của màn ảnh Việt năm nay là những bộ phim được đầu tư chỉn chu nhưng phải chấp nhận số phận “lạc nhịp” với thị trường. “Vai diễn đổi đời” (đạo diễn Nguyễn Đức Minh) tuy không mới lạ về nội dung nhưng đặc sắc ở việc chọn xã hội thu nhỏ của những người Việt sống tại Mỹ làm bối cảnh. Bộ phim kinh phí thấp làm về đề tài cải lương “Song lang” (đạo diễn Leon Lê) đã tạo ra kỳ tích khi trụ được tại rạp liên tục trong bảy tuần nhờ sự chung tay “giải cứu” của nhóm khán giả hâm mộ và báo chí. Cuối cùng, ra mắt muộn màng vào dịp cuối năm, lọt thỏm giữa hàng loạt bom tấn nước ngoài là “Mặt trời, con ở đâu?” (đạo diễn Nguyễn Hữu Tuấn) – bộ phim gia đình giàu cảm xúc gây ấn tượng bởi diễn xuất chân thực của dàn diễn viên nhí, tuy nhiên, giới hạn tuổi 13+ cũng như thời điểm ra mắt không “đắt” chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng đến doanh thu.
Điện ảnh Việt Nam năm 2018 ngoài việc là năm nở rộ của những bộ phim đầu tay cũng đã bắt đầu xuất hiện nhiều hơn những cái tên là cầu nối giữa hai đầu cầu nghệ thuật – thị trường. Đáng tiếc, chúng ta vẫn thiếu vắng yếu tố cực đoan như năm 2017 có “Đảo của dân ngụ cư” hay “Cha cõng con”. Hai bộ phim này có thể kém duyên với giải thưởng, nhưng lại là biểu hiện đầy sức sống của dòng phim nghệ thuật.
Cánh Diều Vàng sẽ lựa chọn vinh danh cái tên nào? Một thảm họa núp bóng kỉ lục, một bộ phim loại khá hay một sản phẩm còn xa lạ với đại chúng nhưng đầy đặn cả nội dung lẫn ngôn ngữ điện ảnh? Đó là một bí mật chỉ được hé mở vào đêm diễn ra lễ trao giải. Khán giả và cả giới phê bình điện ảnh giờ đây chỉ có thể đợi chờ. Và đợi chờ.
Lễ trao giải Mai Vàng của báo Người Lao Động hàng năm luôn đầy bất ngờ. Nhưng Mai Vàng năm nay đã bớt đi ồn ào khi vắng mặt Trường Giang. Sau vụ việc cướp sóng truyền hình để cầu hôn Nhã Phương trong lễ trao giải năm 2017, Trường Giang đã bị ban tổ chức giải thưởng chủ động loại tên khỏi danh sách đề cử cũng như danh sách khách mời tham dự.
Trường Giang không phải cái tên duy nhất bị “nghỉ chơi” trong năm nay. Ngày 4/12/2018, ban tổ chức lễ trao giải Làn Sóng Xanh Next Step từng khiến khán giả bất ngờ vì loại tên Chi Pu ra khỏi danh sách đề cử. Lý do được ngầm hiểu là cái mác 16+ cùng những hình ảnh khêu gợi của nữ ca sĩ trong MV “Mời anh vào team em”. Cô cũng là trường hợp nghệ sĩ đầu tiên không được tham gia đề cử dù sản phẩm âm nhạc của mình lọt top bảng xếp hạng iTunes Việt Nam.
Nếu động thái của ban tổ chức giải Mai Vàng cho thấy giải thưởng cần nghệ sĩ, sinh ra để tôn vinh nghệ sĩ, nhưng chính người nghệ sĩ cũng cần thể hiện sự tôn trọng với giải thưởng, thì trường hợp của Làn Sóng Xanh Next Step với Chi Pu lại khiến khán giả băn khoăn. Liệu tước quyền được tham gia tranh giải của một nghệ sĩ vì lý do hình ảnh không phù hợp thuần phong mỹ tục có công bằng không khi tiêu chí của Làn Sóng Xanh là chất lượng sản phẩm âm nhạc chứ không phải độ hở hang?
Bên cạnh những cái tên bị từ chối, khán giả cũng tò mò về những nghệ sĩ có truyền thống “mời cũng không đến” như Mỹ Tâm hay Sơn Tùng M-TP. Dường như khi đã đạt được những thành tựu nhất định trong sự nghiệp, việc xuất hiện tại các lễ trao giải với nghệ sĩ chẳng còn thực sự quan trọng.
